T oshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali

MOYLARNING GLITSERID TARKIBI

Moylar tarkibidagi yog’ kislotalari tarkibini qog’ozli yoki gaz-suyuqlik xromotografiyasi yordamida aniqlash, keyingi bosqichda ular tarkibidagi gliseridlarning turini yoki gliseridlarning fraksion tarkibini aniqlash imkoniyatini beradi.

Buning uchun avvalambor, moylar tarkibidagi uchglesiridlar yuqorida keltirilgan kalonkali adsorbsion xromagrafiya usulida moy tarkibidan toza xolatda ajratib olinadi. Gliseridlar tozaligi yana bir bor qog’ozli xromatografiya yordamida tekshiriladi.

Toza uchgleseridlar yog’ kislota tarkibini aniqlash uchun ularning yog’ kislotalari ajratiladi. Yog’ kislotalari bir necha xil usulda ajratib olish mumkin: etanolda ma’lum temperaturada «isitib sovunlash» usulida yoki gliserinda «sovuq sovunlash» usulida. Bu usullarning moxiyati gliseridlarning ma’lum muxitda ishqor bilan gidrolizlab, yog’ kislotalarining tuzlarini (sovun) xosil qilish so’ngra sovun eritmasiga xlorid yoki sulfat kislota ta’sir ettirib, sovunni yog’ kislotalarigacha parchalashdan iborat. Olingan yog’ kislotalari diazometan yordamida metillanib, yog’ kislotalarining miqdor nisbati gaz-suyuqlik xromatografiya usulida agnqlanadi. Uchgleseridlarning fraksiya tarkibini aniqlar - bu ularni gruppalarga ajratishdir. Buning uchun gliserinlarning bo’lishi mumkin bo’lgan tarkibi oldindan quyidagicha xisoblanadi. Agar moy tarkibidagi yog’ kislotalari soni (n) 4 ga teng bo’lsa, undagi turli strukturaga ega bo’lgan gliseridlarning soni W ta bo’lishi mumkin.

n² (n +1) 16(4 +1) ..

W = —- - = — - = 40 та

22

Uchgliseridlar ichida faqat bir xil yog’ kislotalardan xosil bo’lganlarning soni :

W2=n(n-1)=4(4-1)=12 ta Uch xil yog’ kislotalardan xosil bo’lgan uchgliseridlar soni:

n(n² - 3n + 2) 4(16 - 3 • 4 + 2) „

W =— = — = 4та

6 6 Moyning yog’ kislota va bo’lishi mumkin bo’lgan uchgliseridlari soni barcha uchgliseridlar turlari (kombinasiyalari) tuzib chiqildai. So’ngra xar bir uchgliserid uchun polyarlik konstantasi quyidagi formula bo’yicha xisoblanadi:

K=100-m-2l Bunda, m- uchgliseriddagi uglerodlar soni.

l- uchgliseriddagi qo’shbog’lar soni Endi, tajribada uchgliserid gruppalari qog’ozli xromotografiya usulida ajratiladi. Xar bir uchgliserid gruppasining yog’ kislotalari, yana bir bor, tarkibi aniqlanadi. (gaz-suyuqlik xromotografiyasida).

Har bir gruppa yog’ kislota tarkibiga ko’ra, masalan, I gruppa L1, O1, S1, P1, va ikkinchi gruppa L2, O2, S2, P2, yog’ kislotalari bo’lsa. Bunda

O-olein kislota % miqdori P-polmetin kislota S-stearin kislota L- linol kislota

Har bir gruppaning, (x)-1 gruppa, va (u)-2 gruppa, molyar ulushlari xisoblanadi. x/u Xisob quyidagi formula orqali amalga oshiriladi. x+u=1 (1)

L1-x+L2-u=L2+1

O1-x+O2-u=O2+1 (2)

Birishchi formuladan:

x=1-u

u=1-x

Ish qiymatlari (2) formulaga qo’yilib, x va u kattaliklari xisoblanadi.

^_Л₂+i - л₂ _0₂+i+О

X — —

^Л1 ^{- Л}2 ⁰1 ^{- 0}2