Табиий сув манбаларининг асосий сифат кўрсаткичлари ва уларнинг меъёрий талабга жавоб бериши

1-Маъруза. Кириш. Табиий сувларнинг сифат кўрсаткичларини баҳолаш ва уларни тозалашнинг асосий усуллари. Сув тозалаш иншоотларининг асосий вазифалари ва сувга ишлов бериш жараёнлари.
Режа:

1. 
   Табиий сув манбаларининг асосий сифат кўрсаткичлари ва уларнинг меьёрий талабларга жавоб бериши.
   
2. 
   Сув тозалаш иншоотларининг асосий вазифалари ва сувга ишлов бериш жараёнлари.
   

Таянч сўз ва иборалар
Ягона Давлат стандарти, органик ва неорганик моддалар; микроорганизмлар, коллоид эритмалар, сувнинг тиниқлиги, сувнинг қаттиқлиги, коррозия, актив реакция, санитар – гигиеник ҳолат, фтор моддаси, эриган кислород, бактерия, коли-титр, дегазация, коагулянт, момиқлар, флокулянт, дозатор, контакт тиндиргичлар, Давлат ягона нусхаси, органолиптик ва бактериологик кўрсаткичлар, токсикологик кўрсаткичлар, стандарт шкала.

1. 
   Табиий сув манбаларининг асосий сифат кўрсаткичлари ва уларнинг меъёрий талабга жавоб бериши.
   

Сувларнинг сифат кўрсаткичлари Ягона давлат стандарти ГОСТ 2761-97 “Ичимлик суви” ва амалдаги Давлат нусхаси Уз ДСТ: 950-2011 талабини қондириши керак. Сувнинг сифати унинг таркибида бўлган органик ва неорганик моддалардан ташқари микроорганизмларнинг ҳам бўлиши билан характерланади. Сув таркибида бу моддалар а) муаллақ-алоҳида, алоҳида заррачалар шаклида (дағалдисперс аралашма); б) коллоид: в) эритма ҳолатида бўлади.
Қуйида табиий сувларнинг физикавий, кимёвий ва биологик хусусиятларини кўриб чиқамиз.
Муаллақ заррачаларнинг бўлиши. Лойқалик. Сувдаги муаллақ зарачаларнинг миқдорини тўридан-тўғри оғирлик ўлчов бирлиги ёрдамида аниқлаш мумкин. Сувнинг лойқалиги унда ҳар хил турдаги механик аралашмаларнинг, тупроқ заррачалари, лой, органик заррачалар, плонктон, сув ўтлари ва бошқаларнинг муаллақ ҳолда ҳосил бўлиши билан характерланади. Лойқалик асосан ер усти сув манбаларида, хусусан, дарё сувларида қирғоқ ва дарё тубининг ювилиши натижасида сув тезлигига боғлиқ ҳолда ҳосил бўлади. Сувнинг лойқалиги махсус қурилма - мутномерлар ёрдамида фотоэлементларнинг таъсири асосида ишлайдиган нефелометрларда ўлчанади. Сувнинг тиниқлиги цилиндр шаклидаги сантиметрларга бўлинган шиша идишдаги сув қатлам устидан қараганда идиш тагидаги оқ рангдаги қоғозда чизилган қалинлиги 1 мм бўлган қора крест шартли белгисини сув қатлами қалинлигидан кўриш ёки махсус стандарт шрифтни ўқиш мумкин бўлишидадир. Шундай қилиб, сувнинг тиниқлиги сантиметр билан ўлчанар экан.
Ўзбекистондаги дарё сувлари ўзининг юқори лойқалиги билан (бир неча минг мг/л) ажралиб туради ва сув таъминоти тизимида ишлатишнинг эҳтиёжи туғилганда уларни дастлабки тиндирув жараёнидан ўтказиб тозалаб ишлатиш талаб қилинади. Хўжалик – ичимлик истеъмоли учун ишлатиладиган сув ва унинг сифат кўрсаткичларига қўйилган талаблар Давлат стандартлари талабига жавоб бериши ва марказлашган сув таъминоти тизимлари учун муаллақ моддалар миқдори 1,5мг/л дан ошмаслиги керак.
Сувнинг ранги. Сувнинг сарғиш, қўнғир ёки сариқ-яшил рангда бўлиши табиий сув таркибида чирриган ва ботқоқ сувлари аралашганлигидан дарак беради. Сувнинг ранги платина-кобольт шкаласи бўйича градусларда ўлчаниб, эталон сув ранги билан солиштириш орқали аниқланади. Сув таъминотида ичимлик сувнинг ранги 20 градусдан юқори бўлмаслиги керак. Сувнинг ҳиди ва таъми. Сувнинг ҳиди ва таъмини сувда эриган газлар, ҳар хил эриган минерал тузлар, органик ва микроорганизмларнинг бўлиши билан изоҳланади. Сувда ботқоқ ва торф сувлари аралашмасининг бўлиши ҳам унинг ҳиди ва таъмини ўзгатиради. Олтингугурт водороднинг ҳамда сув ҳароратининг юқори бўлиши бу хусусиятни янада оширади. Сув ҳиди ва таъмини миқдорий баҳолаш учун беш балли шартли усул қабул қилинган. Давлат стандарти талаблари бўйича ичимлик сувининг ҳиди ва таъми 20⁰С сув ҳароратида уни 60⁰С гача иситганда ҳам 2 баллдан юқори бўлмаслиги керак.