Tabiiy fanlar fakulteti Biologiya yo’nalishi

Zanjirli yadro reaksiyasini sodir bo’lish shartlari

1) Yadro reaksiyasini sodir bo’lishi uchun neytron tezliklari yetarli bo’lishi kerak.

2) Neytronlarni yutadigan kirishma atomlari yo’q bo’lishi kerak.

3) Zanjirli reaksiyani amalga oshirish uchun kritik massaga ega bo’lgan minimal miqdordagi moddaning mavjud bo’lishi.

Uran parchalanishida sodir bo’ladigan zanjirli yadro reaksiyasi

Kichik tezlikdagi neytonlar yutilganda, tabiatda 99,3% -parchalanmaydi.

Kichik tezlikdagi neytonlar yutilganda, tabiatda 99,3% -parchalanmaydi.

Kichik tezlikdagi neytonlar yutulganda 0,7% parchalanadi.

n
n
U238
Kr
Ba
U235

Katta tezlikdagi neytronlarda (v=107 м/c) yadro reaksiyasi

Katta tezlikdagi neytonlarga asoslangan reaktorlar ishlashida 238-uran yadrosi neytonlarni yutadi va ikkita ketma-ket β–- parchalanish orqali plutoniy yadrosiga aylanadi. Plutoniy yadrosi keyinchalik yadro yoqilg’isi sifatida ishlatiladi:

Boshqariladigan yadro parchalinish reaksiyasini ta’minlaydigan qurilma yadro (atom) reaktori deb ataladi.

Boshqariladigan yadro parchalinish reaksiyasini ta’minlaydigan qurilma yadro (atom) reaktori deb ataladi.

 Yadro reaktorining asosiy elementlari:

1. Himoya qobig’i: temir, beton.

2. Yadro yoqilg’isi.

3. Issiqlik uzatuvchilar: suv, suyuq natriy.

4. Neytronlarni sochuvchi moddalar: berilliy.

5. Neytronlar tezligini kamaytiruvchi moddalar: og’ir D2O, grafit.

6. Neytronlarni yutuvchi moddalar: kadmiy, bor.

Termoyadro reaksiyalari

Termoyadro reaksiyalari –

bu katta temperaturalarda (taxminan 108–109 К)

yengil yadrolarni qo’shilishidir.

1 gr geliyni (sintez) ajratishda 4,2·1011 J, 10 tonna dizel yoqilg’isini yoqishda ajralib chiqadigan energiyaga ekvivalent energiya ajraladi.

Quyoshda termoyadro reaksiyalari, taxminan, ikkita termoyadro sikllaridan biri ko’rinishida kechadi:

Quyoshda termoyadro reaksiyalari, taxminan, ikkita termoyadro sikllaridan biri ko’rinishida kechadi:

Proton-protonli sikl ko’rinishida.

Uglerod – azotli sikl.

FОYDАLANILGAN АDАBIYOTLAR

• Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1
• Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2
• Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3
• Трофимова Т. И. Курс физики. М.: Высшая школа, 1985 г.
• Абдурахманов К.П., Эгамов У. Физика курси , 2011 й.
• Детлаф А.А., Яворский Б.М. Курс физики. М.: Высшая школа, 1989 г.
• Епифанов Г.И. Физика твердого тела. М. Высшая школа, 1977.
• Огурцов Н.А. Курс лекций по физике, Харьков,2007.
• Колмаков Ю.Н. Курс лекций по физике, Тула, 2002.
• Оплачко Т.М.,Турсунметов К,А. Физика, Ташкент, 2007.

Та’lim saytlari va Internet resurslari

• fizika.uz – талабалар ва физика ўқитувчилари учун сайт
• neutrino.ucoz.ru- ТАТУ Физика кафедраси доценти О.Э.Тигайнинг шахсий сайти.
• fizik.ru - ТАТУ Физика кафедраси катта ўқитувчиси В.С.Хамидовнинг шахсий сайти.
• estudy.uz- ТАТУ талабалари учун физикадан масофавий таълим тизими
• Yenka.com
• http://phet.colorado.edu/
• http://www.falstad.com/mathphysics.html
• http://www.quantumatomica.co.uk/download.htm
• http://school-collection.edu.ru