Tadbirkorlik kapitalining turlari

Amortizatsiya

• Amortizatsiya - belgilangan vaqt davomida kredit yoki nomoddiy aktivlarning balans qiymatini vaqti-vaqti bilan pasaytirish uchun foydalaniladigan buxgalteriya texnikasi. Kreditga nisbatan amortizatsiya kredit to'lovlarini vaqt o'tishi bilan tarqatishga qaratilgan. Aktivga nisbatan amortizatsiya amortizatsiya qiymatiga o'xshaydi.

Amortizatsiya normasi amortizatsiya ajratmalari yillik summasining shu asosiy kapital qiymatiga nisbatan aniqlanadi va foizda ifodalanadi. Amortizatsiya ajratmalarining umumiy normasi asosiy kapitalni takror ishlab chiqarishning o’ziga xos xususiyatlariga muvofiq ravishda ikki qismdan iborat bo’ladi: bir qismi asosiy kapitalni to’la qoplashga (qayta tiklashga), ikkinchisi ularni qisman qoplashga (kapital ta’mirlashga) mo’ljallanadi.

Amortizatsiya qanday hisoblanadi?

• Yillar sonining yig'indisi Ushbu usulda foydali yillardagi yillar soni jamlangan. Misol uchun, agar aktiv 6 yillik foydali muddatga ega bo'lsa, raqamlar qo'shiladi: 6 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1 = 21. Keyin yillik amortizatsiya quyidagi tarzda belgilanadi:
• 1-chi yil = 6/21 = 28,6% xarajatlar (yoki xarajatlarni tejash kam)
• Yil 2 = 5/21 = 23,8%
• Yil 3 = 4/21 = 19%
• 4-yil = 3/21 = 14,3%
• Yil 5 = 2/21 = 9,5%
• Yil 6 = 1/21 = 4,8%

Amortizatsiya normasi

• Amaliyotda umumiy yillik amortizatsiya normalarini (An) belgilashda: asosiy kapital qiymati (Kas), asosiy kapitalning harakat qilish muddati davomida kapital ta’mirlash uchun sarflar, (Ts) eskirgan mehnat vositalarini tugatishdan olingan mablag‘ (To) va shu vositaning xizmat davri (Xd) hisobga olinadi:

Kapitaldan olinadigan samara darajasi (milliy iqtisodiyotda)

• Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligi ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi bilan asosiy kapital qiymati o‘rtasidagi aloqani aks ettiradi, u o‘zaro bog‘langan ikki ko‘rsatkich kapitaldan olinadigan samara (Кs) va mahsulotning kapital sig‘imi (Кsig) ko‘rsatkichlari bilan ifodalanadi. Milliy iqtisodiyot miqyosida asosiy kapitaldan olinadigan samara (Kas) darajasi ishlab turgan asosiy kapitalning har bir so‘miga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot(YaIM) yoki milliy daromad(MD)ni, kapital sig‘imi darajasi esa ishlab chiqarilgan milliy daromad yoki yalpi ichki mahsulotning bir so‘mi hisobiga asosiy kapital qiymatining to‘g‘ri kelishini tavsiflab beradi: