2.3. ION ALMASH XROMATOGRAFIYASI Ion almashinadigan xromatografiyada aralashma komponentlarini ajratish ionlashtiruvchi moddalarning sorbentning ionli guruhlari bilan teskari o'zaro ta'siri tufayli erishiladi. Sorbentning elektr neytralligining saqlanishi sirtga yaqin joyda joylashgan ion almashinuviga qodir bo'lgan qarshi ionlarning mavjudligi bilan ta'minlanadi. Sorbentning belgilangan zaryadi bilan o'zaro ta'sir qiluvchi kiritilgan namunaning ioni qarshi ion bilan almashinadi. Ruxsat etilgan zaryadlarga har xil yaqinlikka ega bo'lgan moddalar anion almashtirgichlarda yoki kation almashtirgichlarda ajratiladi.Anion almashinuvchilar sirtda musbat zaryadlangan guruhlarga ega va mobil fazadan anionlarni so'rib oladi.Kationalmashtiruvchilar mos ravishda kationlar bilan o'zaro ta'sir qiluvchi -manfiy zaryadli guruhlarni o'z ichiga oladi. .
Harakatlanuvchi faza sifatida kislotalar, asoslar va suyuq ammiak kabi erituvchilar tuzlarining suvli eritmalari, ya'ni yuqori dielektrik o'tkazuvchanligi e va birikmalarni ionlash tendentsiyasi yuqori bo'lgan erituvchi tizimlar ishlatiladi.Odatda ular buferli eritmalar bilan ishlaydi, bu esa ularni sozlash imkonini beradi. pH qiymati.
Xromatografik ajratish jarayonida tahlil qilinadigan moddaning ionlari sorbentning qarama-qarshi zaryadlangan guruhlari bilan o'zaro ta'sir o'tkazishga intilib, eluent tarkibidagi ionlar bilan raqobatlashadi. Bundan kelib chiqadiki, ion almashinish xromatografiyasi har qanday usulda ionlanishi mumkin bo'lgan har qanday birikmalarni ajratish uchun ishlatilishi mumkin. Hatto neytral shakar molekulalarini borat ioni bilan komplekslar shaklida tahlil qilish mumkin:
Shakar + IN 3 2 - \u003d Shakar - IN 3 2 -.
Ion almashinadigan xromatografiya yuqori qutbli moddalarni ajratish uchun ajralmas hisoblanadi, ularni hosilalarga aylantirmasdan GLC tomonidan tahlil qilib bo'lmaydi. Bu birikmalarga aminokislotalar, peptidlar, shakarlar kiradi.
Ion almashinadigan xromatografiya tibbiyotda, biologiyada, biokimyoda, atrof-muhitni nazorat qilishda, qon va siydikdagi dori vositalari va ularning metabolitlari, oziq-ovqat xom ashyosidagi pestitsidlar tarkibini tahlil qilishda, shuningdek noorganik birikmalarni ajratishda keng qo'llaniladi. shu jumladan radioizotoplar, lantanidlar, aktinidlar va boshqalar. Odatda soat yoki kun davom etadigan biopolimerlarni (oqsillar, nuklein kislotalar va boshqalar) tahlil qilish ion almashinish xromatografiyasi yordamida 20-40 daqiqada yaxshiroq ajratilgan holda amalga oshiriladi. Biologiyada ion almashinish xromatografiyasidan foydalanish namunalarni to'g'ridan-to'g'ri biologik muhitda kuzatish imkonini berdi, bu esa yakuniy natijaning noto'g'ri talqin qilinishiga olib kelishi mumkin bo'lgan qayta joylashish yoki izomerlanish imkoniyatini kamaytiradi. Biologik suyuqliklardagi o'zgarishlarni nazorat qilish uchun bu usuldan foydalanish qiziq. G'ovakli silika-gel asosidagi zaif anion almashtirgichlardan foydalanish peptidlarni ajratish imkonini berdi. V
Ion almashinuvi mexanizmini quyidagi tenglamalar shaklida ifodalash mumkin:
anion almashinuvi uchun
X-+R+Y- h->■ Y-+R+X-.
kation almashinuvi uchun |
X+ + R-Y+ h=* Y++R-X+.
Birinchi holda, namuna ioni X~ ion almashtirgichning R+ ion markazlari uchun mobil faza ioni Y~ bilan, ikkinchi holatda esa namuna X+ kationlari R~ ioni uchun Y+ mobil faza ionlari bilan raqobatlashadi. markazlari.
Tabiiyki, ion almashinuvchi bilan kuchsiz ta'sir o'tkazadigan namuna ionlari bu musobaqada ustunda zaif saqlanib qoladi va undan birinchi bo'lib yuviladi va aksincha, kolonnadan eng oxirgi bo'lib kuchliroq ushlangan ionlar yuviladi. Odatda, noionik xarakterdagi BTqpH4Hbie o'zaro ta'sirlari namunaning matritsaning noionik qismi bilan adsorbsiyasi yoki vodorod bog'lanishi yoki namunaning mobil fazada cheklangan eruvchanligi tufayli yuzaga keladi. "Klassik" ion almashinadigan xromatografiyani uning "sof" shaklida ajratish qiyin va shuning uchun ba'zi xromatograflar ion almashinadigan xromatografiyada nazariy emas, empirik naqshlarga asoslanadi.
Muayyan moddalarni ajratish, birinchi navbatda, eng mos sorbent va mobil fazani tanlashga bog'liq. Ion almashinadigan xromatografiyada statsionar fazalar sifatida ion almashinadigan qatronlar va payvandlangan ionogen guruhlarga ega silikagellar qo'llaniladi.
