Ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya

IEC  Kengashi
Umumiy
masalalar
Moliyaviy
M ar-
bo‘yicha
qo‘mita
kaziy
rahbariy
byuro
qo‘mita
Faoliyat
qo‘mita-
lari
Elektron
Xavfsizlik
texnika
standartiga
buyumlarini
sertifikat-
muvofiq ser­
iashtirish
tifikatlashtirish
tizimi
tizim i
ISO/IEC
Dasturiy
uyushmali
qo‘mitasi
ISO/IEC
Unifika-
tsiyalash
bo‘yicha
ishchi
guruhi
Mas-
lahat
qo‘mi-
tasi
(ASET)
Mas-
lahat
qo‘mi-
tasi
(ACOS)
Muvo-
fiqlash-
gan
gurah
(EMMMG)
Muvo-
fiqlash-
gan
gurah
(ATMG)
0 ‘lcham- 
iarni 
muvofiq- 
iashtirish 
bo ‘yicha 
ishclii 
gurah
Texnik  qo'mitalar
Texnik  qo'mitaosti 
qo'mitalari
Xalqaro  ishchi  guruhlar
5.2-rasm.  IEC  xalqaro  tashkilotining  tashkiliy  tuzilmasi.
Texnik  qo' mitalaming  nomlari  va  shuningdek,  qo'mitaosti 
tashkilotlari ularning faohyatini to'liq va yetarli darajada tavsiflaydi. 
Masalan, TQ 12 «Radioaloqa», unga radioaloqada texnika xavfsizligi 
va  antenna  qurilmalari,  radiouzatuvchi  va  radio  qabul  qiluvchi 
apparaturalar masalalarini ко'rib chiquvchi qo'mitaosti tashkiloti 
kiradi.  Masalan,  TQ  15  «Elektroizolatsion  materiallar»,  TQ  23 
«Elektroqurilmali  buyumlar»,  TQ  29  «Elektroakustika»  va  h.k.
Bundan  tashqari,  TQ  guruhiga  elektrli  tortuvchi  qurilmalar 
bo'viclia Xalqaro aralash qo'mita, radioshovqinlar bo'viclia xalqaro 
maxsus  qo'mitalar kiradi.
198

---

Bu  tashkilotning  standartlashtirish  obyektlari  quyidagilardan 
iborat:
— elektrotexnika sanoati uchun materiallar (suyuq,  qattiq,  gaz 
holatida dielektriklar, mis, aluminiy va uning qotishmalari, magnit 
materiallar);
—  ishlab  chiqarishga  m o‘ljallangan  elektrotexnik  qurilmalar 
(payvandlash apparatlari, dvigatellar, yorug‘lik texnikasi qurilmalari, 
rele,  kichik voltli apparatlar,  kabel va h.k.);
—  elektroenergetik  qurilmalar  (bug‘  va  gidravlik  turbinalar, 
elektr uzatish  liniyalari,  generatorlar,  transformatorlar);
—  elektronika  sanoati  buyumlari  (integral  sxemalar,  mikro- 
protsessorlar,  bosma platalar va boshqalar);
—  xo‘jalik  va  ishlab  chiqarish  uchun  m o‘ljallangan  elektron 
qurilmalar;
— elektr jihozlari;
— yo‘ldoshli aloqa vositalari uchun qurilmalar va terminologiya.
IEC ning  tashkiliy tuzilmasi 5.2-rasmda keltirilgan.
5.3.  Metrologiya sohasidagi qonunlashtiruvchi 
xalqaro tashkilot
IEC ning yuqori boshqaruv idorasi  Kengash,  asosiy muvofiq- 
lashtiruvchi idorasi Faoliyat qo‘mitasi hisoblanadi. Faoliyat qo‘mi- 
tasining tarkibiga maslahat guruhlari va yo‘nalish bo‘yicha qo‘mita- 
lar  kiradi:  yuqori  kuchlanishli  qurilmalar,  radioelektron  appara- 
turalar,  elektr  xo‘jalik  asboblarining  elektr  xavfsizligi  masalalari 
bo‘yicha maslahat qo‘mitasi — ACOS; elektronika va aloqa masa­
lalari bo‘yicha maslahat qo‘mitasi — ASET;  elektr magnit mosla- 
shuvchanligi  bo‘yicha  muvofiqlashtiruvchi  guruh  —  EM M MG; 
axborotlashtirish texnikasi  bo‘yicha  muvofiqlashtiruvchi guruh  — 
ATMG va o ‘lchamlarni muvofiqlashtirish bo‘yicha ishchi guruh.
Doimiy  faoliyat  yurituvchi  guruhlar  bo‘lishi  yoki  zaruriyat 
bo‘lganda ular yaratilishi mumkin.
IEC tashkiloti ISO standartlashtirish bo‘yicha xalqaro tashkilot 
bilan  hamkorlikda  standartlashtirish,  sertifikatlashtirish,  sinov
199

---

laboratoriyalarini  akkreditatsiyalash  va  uslubiy jihatlar  bo‘yicha 
ISO/IEC qo‘llanmalari va ISO/IEC direktivalarini ishlab chiqadi.
Qonunlashtiruvchi  metrologiya  xalqaro  tashkiloti  (QMXT)
butunjahon  hukumatlararo  tashkilot  hisoblanib,  uning  asosiy 
vazifasi  milliy  metrologiya  xizmatlari  yoki  a’zo-davlatlar  foyda- 
lanayotgan  metrologik  qoidalar  va  nazoratlarni  uyg‘unlashtirish 
hisoblanadi.  QMXT  1955-yil  12-oktabrda  Parijda  bo‘lib  o ‘tgan 
konvensiyaga  muvofiq  hukumatlararo  organ  sifatida  tashkillash- 
tirilgan.
QMXT tarkibiga texnik ishlanmalar va ta ’minot sohasida faol 
shug‘ullanuvchi a’zo-davlatlar va QMXT faoliyati ustidan kuzatuv­
chi bo‘lgan muxbir-davlatlar kiradi.  QMXT o ‘z faoliyati boshidan 
jahon  bo‘yicha  metrologik  ta ’minot  sohasida  hududiy  m e’yorlar 
va standartlarni ishlab chiqish uchun asosiy tamoyillarni shakllan- 
tiruvchi texnik tuzilmani ishlab chiqdi.
QMXT  ikkita asosiy turdagi nashrni amalga oshiradi:
1. Xalqaro tavsiyalar (QMXT T)  — o ‘lchash vositalari va quril- 
malarning aniqlangan metrologik tavsiflari va usullarini o‘rnatuvchi, 
ularga  muvofiqligini tekshirish uchun qoidalar modeli.  QMXTga 
a’zo-davlatlar bu tavsiyalarni qo‘llash imkoniyati darajasini ta’min- 
lashi lozim.
2. Xalqaro hujjatlar (QMXT H) — metrologik xizmatlar ishlarini 
yaxshilash  uchun  m o‘ljallangan  va  axborot beruvchi hujjatlar.
QMXTning yuqorida keltirilgan nashrlarini ishlab chiqish bilan 
a ’zo-davlatlardan tarkib  topgan texnik  qo‘mitalar va  qo‘mitaosti 
tashkilotlar shug‘ullanadi. Xalqaro va hududiy institutlarning ishlari 
maslahat asosida yuritiladi.
Talablarda qarama-qarshiliklarni bartaraf qilish uchun ISO va 
IEC  standartlashtirish  tashkilotlari  bilan  shartnomalar  tuzilgan 
bo‘lib,  QMXT talablari birgalikda qo‘llanadi.
QMXT faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
— 
QMXTga a’zo bo‘lgan mamlakatlar uchun o ‘lchash vosita­
larining uslubiy-me’yoriy metrologik tavsiflarining birliligini bel- 
gilash;
200

---