Ta’limda raqamli texnologiyalar. Darslik. T. E. Delov, G. T

Periferik qurilma 
— bu protsessorning hisoblash imkoniyatlaridan 
foydalanishga imkon beruvchi apparat. 
Kirish qurilmalari-
elektron qurilma yoki kompyuterga ishlayotganda 
ma’lumot, ma’lumotlar yoki signallarni kiritish uchun periferik uskunalar. Kirish va 
chiqish qurilmalari kompyuter va skaner o‘rtasidagi apparat interfeysini tashkil 
qiladi. 
Kirish qurilmalariga klaviatura va sichqoncha kabi standart qurilmalar kiradi, 
ular yordamida foydalanuvchidan kompyuterga ma’lumotlarni uzatish mumkin.
Boshqa ko‘plab kirish qurilmalari ham mavjud. Keling, ularni batafsil ko‘rib 
chiqaylik:
Trekbol 
yoki boshqacha qilib aytganda, teskari sichqon- bu sichqonchaning 
tepasida yoki yonida to‘p bo‘lib, aylantirib, siz kursorni ekranda harakatlantirasiz. 
Trekbol
— kompyuter uchun ma’lumotlarni 
kiritish uchun qo‘lda ko‘rsatgich. Amal va funktsiya 
bo‘yicha sichqonchaga o‘xshaydi: tanaga o‘rnatilgan 
to‘pni qo‘lda aylantirish orqali nisbiy harakat haqida 
ma’lumot kiritish va tugmachalarni bosib buyruqlar 
berish. 
Planshet
- ma’lumot kiritish qurilmasi, foydalanuvchi maxsus qalam yordamida 
qalam (qalam) yordamida qurilma yuzasi bo‘ylab harakatlanadi va tasvir 
kompyuterga uzatiladi. 
Grafika plansheti (
inglizcha 
grafik planshet
yoki 
raphics padidan
, chizilgan 
planshet, raqamlashtiruvchi planshet
)
— bu qo‘l bilan chizilgan chizmalar 

---

29 
kompyuterning o‘ziga kiritiladigan qurilma. Planshet qalam va tekis ekran, bosim 
yoki yaqinlikni sezadi. Sichqonchani boshqarish uchun ham kiritish mumkin. 
Birinchi planshet 1988 yilda Elisha Grey tomonidan patentlangan. Bu zamonaviy 
planshetga o‘xshash edi va 1957 yilda Stylator kompyuteri qo‘lda yozilgan matnni 
tanib olish uchun ishlatilgan.
Eng mashhuri- "akustik planshet" grafikli planshet bo‘lib, uning qalamida 
"uchqun oralig‘i" yordamida uchqun paydo bo‘lgan. 
Qalamni topish uchun bir nechta mikrofonlar bilan 
uchburchaklar bosilgan. Tizim juda murakkab va 
qimmat edi va mikrofonlar begona shovqinlarga sezgir 
edi. 
Yana bir grafik planshet "akustik planshet" sifatida tanilgan, uning qalamidan 
uchqun paydo bo‘lgan.
Grafik planshetlar 1970-yillarning o‘rtalarida va 1980-yillarning boshlarida 
tijorat yutuqlari tufayli eng mashhur bo‘ldi. ID (Intelligent Digitizer) va BitPad 
tomonidan Summagraphics Corp. Bu planshetlar shaxsiy kompyuterlarga va 
AutoCAD kabi dasturlarga ulangan Hi-End CAD (Computer Aided Design) ning 
turli tizimlari uchun kirish qurilmalari sifatida ishlatilgan. 
Iste'mol bozori uchun birinchi planshetlar KoalaPad deb nomlangan. Garchi 
ular dastlab Apple II kompyuteri uchun yaratilgan bo‘lsa-da, vaqt o‘tishi bilan Koala 
boshqa shaxsiy kompyuterlarga ham tarqaldi. Keyin boshqa kompaniyalar o‘z 
planshet modellarini ishlab chiqarishni boshladilar. 
Skaner
– rasmlarni qattiq muhitdan (qog‘oz, plyonka) raqamli shaklga 
o‘tkazadigan, uni kompyuter qayta ishlovchi qurilma. Kompyuterga skaner 
yordamida uzatiladigan ma’lumotlar rasm va fotosuratlar ko‘rinishida olinadi, lekin 
maxsus dasturlar yordamida kompyuter texnologiyasi (kompyuter) uni kerakli 
hujjatga qayta ishlay oladi. 
Turli xil faoliyat sohalarida ishlatiladigan skanerlarning bir nechta turlari 
mavjud. 

---

30