Таълимнинг услубий принциплари

2.Таълим жараёнида кўразмалилик принципи

Машқни кўрсатиш тушунчаси жисмоний тарбия таълими жараёнида ўзининг кенг маъносига кўра педагогика назарияси рамкасидан аллақачонлар чикиб кетган. Ҳозирги кунда бу тушунча ўзига ҳис қилиш, образли ифодалай олиш, ташқи шаклини ифодалаб намойиш қилишдек кенг маънони олади.

Таълим жараёнида бажариб кўрсатиш ва кўришнинг бирбири билан ўзаро_ боғликлиги. Ҳаракат фаолияти ҳақидаги бирламчи (бошланғич) тушунча машқнинг натурал шаклда бажарилишини кўргандан сўнг ҳосил бўлади. Кўргазмали қуроллар, суратлар, чизмалар, макетлар, кино суратлар (секинлаштириб олинганлари), кино-бадиий, ҳужжатли, ўкув фильмлари, видео, мультвидео ва ҳ.к. тарзида кўрсатилади ва тақлид тарзида уларни бажариш ўкувчидан талаб килинади.
Ўзлаштириш жараёнининг асосий омили ҳисобланган кўргазмалиликнинг икки кўриниши амалиётда мавжуд бўлиб, улар машқни айнан бажариб ёки воситали ёрдами билан кўрсатиш деб фарқланади.
Айнан ёки воситали кўргазмалилик таълим жараёнида ўқитувчига машкни намунали даражада бажариб кўрсатиш талабини қўяди. Намунали даражадаги кўрсатиш-намойиш қилиш содир бўлиши мумкин бўлган хатоларнинг олдини олишини амалда исботланган. Амалиётда эса ҳаракатнинг қандай бажарилишини ўкувчи кўрмай туриб, унинг техникасини ўргатиш бошлаб юборилади ва бу ўз навбатида шуғулланувчиларни хатоларига сабаб бўлади. Уларни тузатиш таълим жараёнининг вақтини чўзилишига олиб келади. Машкни намунали тарзда кўрсата олмайдиганлар машкларни олдиндан
танланган ва тайёрлаган шуғулланувчи орқали кўрсатишдан фойдаланиши лозим.
Ҳаракат фаолияти хақида бирламчи (дастлабки) тушунча ўкув кино тасмаси, чизма, раем, макет, плакат, ва бошқаларда машқни шуғулланувчиларга кўрсатиш орқали ҳосил қилинади, айниқса, катта, ўрта, мактаб ёшидагилар учун кўргазмаликни бу услуби уларнинг фикрлаши, ҳаракатни ҳис қилиши учун қўл келадиган воситадир. Ҳис кила олиш кобилияти яхшироқ шаклланган шуғулланувчида кўз олдига келтира олиш, тақлид қила билиш (аввалига механик) тарзда бўлса хам аҳамияти каттадир. Айниқса, таълимнинг кетма-кетлиги ўзлаштиришда (ҳаракатни бўлакларга ажратиб ўргатишда), йўлланма берувчи машқлар (ҳаракат техникасининг асосига яқин бўлган машқлар)дан фойдаланиш, ҳаракат техникасини ўзлаштиришни осонлаштрадиган (бажарилиши таркибида айнан шу ҳаракат элементлари бор) машқларни кўллаш таълим жараёнига кўргазмалилик принципи кўядиган асосий талаблар бўлиб, булар, ҳаракат хақидаги тушунчалар мезонини оширади.
Машкни бажаришда "ўз соясидан фойдаланиш", "ҳаракат сатхи чегарасини ^белгилаш", «тақлид килиш", "мўлжал олиш", "ўхшатиш", кўргазмалиликнинг услублардандир.
Булар таълим жараёнини фаоллаштиради, бирламчи малакани шакллантириш ва ҳаракатни олий тартибда бажара о.лишга йўл очувчи асосий омиллардир.