Tashqi savdo siyosatida miqdoriy cheklash usullari

Tashqi savdo siyosatida miqdoriy cheklash usullari

• Notarif metodlarning mazmuni va guruxlanishi.
• Eksport va import kvotalari xamda ularni kullash tartiblari. Bir maretabalik lisenziya, globlal lisenziya va avtomatik lisenziya berish tartiblari xamda ularning mazmuni.
• Eksport va import kvotalarining iqtisodiy oqibatlari.

Notarif metodlarning mazmuni va guruxlanishi.

Notarif usullar - tovar ayirboshlashga ta’sir kilish dastaklarini, ya’ni olib kiriladigan yoki olib chikiladigan maxsulot hajmi va nomenklaturasini cheklashni bildiradi. Notarif usullar mikdoriy, moliyaviy, yashirin va noiqtisodiy usullarga ajratiladi.

Jahondagi mamlakatlar va hududlar bo’yicha statistik axborotlar taxdili shuni kursatadiki, tashki savdoni davlat tomonidan boshkarish tarifli va notarif usullarning kombinasiyasi yordamida amalga oshiriladi.
Notarif ta’sir kilish vositalariga kvotalash, lisenziyalash, eksportni subsidiyalash, demping, kartel bitimlar va mamlakatlar o’rtasida tovar oqimlari yo’lida texnik to’siqlarni yaratish kabilar kiritiladi.
Import kvotalari kabi eksport kvotalari ham mamlakat hukumati tomonidan bir tomonlama tartibda yoki manfaatdor hamkor bilan xalqaro kelishuv xulosasi orqali joriy etilishi mumkin. Ular global yoki ma’lum davrda amal qiluvchi mavsumiy bo’lishi mumkin.

Eksport va import kvotalari xamda ularni kullash tartiblari.

Kvotalash jarayoni (boshqacha qilib aytganda, kontingentlash), odatda, lisenziyalash, ya’ni maxsus ro’yxatga kiritilgan resurslar va mahsulotlar bilan tashqi savdo operasiyalarini amalga oshirishga vakolatga ega bo’lgan davlat tashkilotlari (vazirliklar va mahkamalar) tomonidan ruxsat berish bilan birgalikda kuzatiladi.

Tashqi savdoni lisenziyalash turli ko’rinishlarni olishi mumkin: bosh lisenziya, bir martalik lisenziya va avtomatik lisenziya. Bosh lisenziyalar uning egasining ma’lum tovar guruhi bilan ma’lum vaqt oralig’ida (odatda bir yildan uch yilgacha) eksport-import operasiyalarini amalga oshirish huquqini bildiradi. Bir martalik lisenziya kompaniyalarga xorijiy hamkor bilan aniq bir bitimni amalga oshirish uchun beriladi. Avtomatik lisenziya davlat tomonidan xaridni, ya’ni xarid hajmini ham, tovar oqimlarining jug’rofiy yo’nalishini ham doimiy ravishda nazorat qilishni nazarda tutadi.
Yevropa Ittifoqiga a’zo-mamlakatlar orasida eksport-import operasiyalarini lisenziyalash tovar aylanmasi umumiy hajmining 5-6 foizi darajasiga yetadi (kvotalash va lisenziyalash bo’yicha o’ziga xos «lider» Fransiya hisoblanadi).

Eksport va import kvotalarining iqtisodiy oqibatlari.

Tashqi savdoni notarif usullar bilan tartibga solish amaliyotini o’rganish shuni ko’rsatadiki, eksport subsidiyalari ko’pincha dempingga - xorijiy bozorlarda eksportyor mamlakat ichki bozoridagi o’rtacha narxga nisbatan past baholarda sotishga moddiy asos bo’ladi.

• Doimiy — monopolist kompaniya tomonidan, uning tashqi iqtisodiy faoliyati davlatning doimiy qo’llab-quvvatlashi sharoitida, tashqi bozorlarda foydani maksimallashtirish uchun qo’llaniladi, bunda ichki bozorda nisbatan yuqori narx saqlab turiladi.
Dempingdan, eng avvalo, davriy pasayishlar va ichki talab kamayganda, iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish davrida foydalaniladi. Masalan, 30-yillarda shunga o’xshash hodisa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan import qilinuvchi qishloq xo’jaligi mahsulotlari bozorida kuzatildi, 70-yillarda AQSh va Yevropa Ittifoqi tomonidan Yaponiyaga nisbatan dempingdan foydalanish ayblovi ilgari surildi.
Ichki soliqlar va yig’imlar (domestic taxes and charges) – bu yashirin proteksionizm usuli bo’lib, ular import tovarning ichki narxini ko’tarishga va bu orqali uning ichki bozordagi raqobatbardoshligini pasaytirishgan yo’naltirilgandir.