Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy



Download 4,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet180/224
Sana01.09.2021
Hajmi4,23 Mb.
#161920
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   224
Bog'liq
MATEMATIKA-FANINI-OQITISH-METODIKASI

 
abc,  abd,  acd,  bcd 
 
Agar  bu  gruppalarning  har  birida  mumkin  bo`lgan  barcha  o`rin 
almashtirishlarni  qilsak,  to`rt  elementdan  3  talab  mumkin  bo`lgan  barcha 
o`rinlashtirishlarni hosil qilamiz: 
 
 
 
abc
acd
bac
bca
cad
cba
abd
adb
bad
bda
dab
dba
acd
adc
cad
cda
dac
dca
bcd
bdc
cbd
cdb
dbc
dcb
 
 
Bunday o`rinlashtirishlarning soni 6

 4=24 bo`ladi. 
 
Shunday qilib m ta elementdan n tadan olib tuzilgan barcha o`rinlashtirishlar 
soni,  m  ta  elementdan  n  tadan  olib  tuzilgan  barcha  gruppalar  soni  bilan  n  ta 
elementdan  tuzish  mumkin  bo`lgan  barcha  o`rin  almashtirishlar  sonining 
ko`paytmasiga teng, yaoni: 
 
 
 
 
A
C P
m
n
m
n
n

,
 
bunda 
C
m
n
  ifoda  m  ta  elementdan  n  tadan  olib  tuzilgan  barcha  gruppalar  sonini 
belgilaydi  (S  —  frantsuzcha  "combinaison"  so`zining  bosh  harfi,  uning  maonosi 
"gruppalash" demakdir). 
 
Bundan gruppalarning quyidagi formulasini chiqaramiz: 


160 
 
C
A
P
m m
m
m
n
n
m
n
n
n
n






 
(
)(
). . .[
(
)]
. . .
.
1
2
1
1 2 3
 
 
Masalan: 
C
C
4
2
4
3
4 3
1 2
6
4 3 2
1 2 3





 
 
,
 va shunga o`xshash. 
 
 
 
1)  Bir  vazifaga  ko`rsatilgan  10  nomzoddan  uch  kishi  saylanishi  kerak. 
Saylovdagi turli imkoniyatlar qancha bo`lishi mumkin? 
 
Izlangan  son  o`n  elementni  3  tadan  joylashtirib  tuzilishi  mumkin  bo`lgan 
barcha gruppalar sonini tashkil qiladi, yaoni 
C
10
3
10 9 8
1 2 3
120

 
 

.
 
 
2) 52 xil kartadan iborat dastadan 13 kartani necha xil qilib olish mumkin? 
 
Izlangan son, 52 ta kartadan 13 tadan olib tuzilgan gruppalar sonidan iborat, 
yaoni: 
C
52
13
52 51 50
40
1 2 13
635013559600

 


. . .
. . .
 
 
4.  Gruppalar  soni  formulasining  boshqacha  shakli.  Gruppalar  soni 
formulasining surat va maxrajini ushbu 1

2

3...(m-n) ko`paytmaga ko`paytirib, uni 
boshqacha shaklga keltirish mumkin; u holda suratda  m(m-1)...[m-(n-1)] 

1

2

3 ... 
(m-n)  ko`paytma  chiqadi,  bundan  ko`paytuvchilarning  o`rnini  alishtirib  shunday 
yozsak bo`ladi: 
 
 
1

2

3... (m-n)[m-(n-1)] ... m 
 
Demak: 
 
 
 
C
m
m
n
m
n
P
P P
m
n
m
n
m n

 

  
  




1 2 3
1
1 2 3
1 2 3
. . . (
)
. . .
. . . (
)
.
 
 
5.  Gruppalashning  xossasi.  Bu  formula  n  ni    m-n    bilan  almashtirib,  shuni 
chiqara olamiz: 
 
 
C
m
m
m
n
n
P
P P
m
m n
m
n
m n



 

  

 


1 2 3
1
1 2 3
1 2 3
. . . (
)
. . . (
)
. . .
.
 


161 
 
 
Bu formulani o`tgan formula bilan solishtirib, shuni topamiz: 
 
 
 
 
C
C
m
n
m
m n


 
 
Quyidagi  oddiy  muhokama  ham  shu  xulosaga  keltiradi:  agar  m  ta 
elementdan, bir gruppa tuzish uchun qanday bo`lmasin n ta elementni tanlab olsak, 
qolgan  elementlarning  hammasi  m-n  ta  elementdan  bir  gruppa  tashkil  qiladi. 
SHunday  qilib,  n  ta  elementdan  tuzilgan  har  bir  gruppaga  m-n  ta  elementdan 
tuzilgan bir gruppa to`g`ri keladi, va aksincha; demak: 
 
 
 
 
C
C
m
n
m
m n


 
 
Bu munosabat, agar 
n
m

1
2
 bo`lsa, m ta elementdan n tadan olib tuzilgan 
gruppalar sonini topishi soddalashtirishga imkon beradi. Masalan: 
 
 
C
C
100
97
100
3
100 99 98
1 2 3
161700




 

 
 
 
 
 
Nyuton binomi 
 
1.  Faqat  ikkinchi  hadlari  bilan  farq  qiladigan  binomlarning 
ko`paytmasi. Odatdagicha ko`paytirish bilan shularni topamiz: 
(x+a)(x+b)=x
2
+ax+ab=x
2
+(a+b)x+ab; 
(x+a)(x+b)(x+c)=[x
2
+(a+b)x+ab](x+c)= 
=x
3
+(a+b)x
2
+abx+cx
2
+(ac+bc)x+abc= 
x
3
+(a+b+c)x
2
+(ab+ac+bc)x+abc. 
 
Shunga o`xshash yana  quyidagini topa olamiz: 
(x+a)(x+b)(x+c)(x+d)=x
4
+(a+b+c+d)x
3
+(ab+ 
+ac+ad+bc+bd++cd)x
2
+(abc+abd+acd+bcd)x+abcd. 
 
Ko`paytmalarga  diqqat  bilan  qarasak,  ularning  hammasi  bir  xil  qonunga 
asoslanib tuzilganliklarini ko`ramiz, yaoni: 
 
Ko`paytma  x  ning  darajalari  kamayishiga  qarab  tartib  bilan  joylashgan 
ko`phadni tashkil qiladi. 
 
Birinchi  hadning  ko`rsatkichi  ko`paytuvchi  binomlar  soniga  teng;  keyingi 
hadlarga x ning ko`rsatkichlari 1 tadan kamayib boradi; oxirgi hadda x  bo`lmaydi 
(x nolinchi darajada bo`ladi). 


162 
 
 
Birinchi hadning koeffitsienti 1; ikkinchi hadning koeffitsienti ko`paytuvchi 
binomlarning  ikkinchi  hadlarining  yig`indisi;  uchinchi  hadning  koeffitsienti 
ikkinchi  hadlarning  ikkitalab  olingan  ko`paytmalarning  yig`indisi;  to`rtinchi 
hadning  koeffitsienti  ikkinchi  hadlarning  uchtalab  olingan  ko`paytmalarining 
yig`indisi. Oxirgi had barcha ikkinchi hadlarning ko`paytmasidan iborat. 
 
Bu  qonun  har  qanday  sondagi  binomlar  ko`paytmasiga  ham  qo`llanish 
mumkin  ekanligini  isbot  qilamiz.  Buning  uchun  oldin,  agar  u  m  ta  binom 
ko`paytmasi: 
(x+a)(x+b)(x+c)...(x+k) 
uchun to`g`ri bo`lsa, u holda (m+1) ta binom ko`paytmasi 
(x+a)(x+b)(x+c)...(x+k)(x+l) 
uchun ham to`g`ri bo`lishiga ishonch hosil qilamiz. 
 
Demak, quyidagi tenglikni to`g`ri deb faraz qilamiz: 
(x+a)(x+b)(x+c)...(x+k)=x
m
+S
1
x
m-1
+S
2
x
m-2
+...+S
m
 
bunda qisqacha ifoda qilish uchun shunday faraz qilamiz: 
 
 
 
 
S
1
=a+b+c+...+i+k; 
 
 
 
 
S
2
=ab+ac+...+ik; 
 
 
 
 
S
3
=abc+abd+...; 
 
 
 
 
....................... 
 
 
 
 
S
m
=abc...ik. 
 
To`g`ri  deb  faraz  qilingan  tenglikning  ikkala  tomonini  x+l  binomga 
ko`paytiramiz: 
(x+a)(x+b)...(x+k)(x+l)= 
=( x
m
+S
1
x
m-1
+S
2
x
m-2
+...+S
m
)(x+l)= 
x
m+1
+S
1
x
m
+S
2
x
m-1
+...+S
m
x+ lx
m
+lS
1
x
m-1
+S
2
x
m-2
+...+lS
m

= x
m+1
+(S
1
+l)x
m
+(S
2
+lS
1
)x
m-1
+...+(S
m
+lS
m-1
)x+lS
m

 
Bu  yangi  ko`paytmaga  karab,  uning  m  ta  binom  uchun  to`g`ri  deb  olingan 
qonunga  bo`ysunishiga  ishonch  hosil  qila  olamiz.  haqiqatan,  birinchidan,  x  ning 
ko`rsatkichlari  shu  qonunga  bo`ysunadi;  ikkinchidan,  koeffitsientlar  ham  shunga 
bo`ysunadi,  chunki  ikkinchi  sonning  S
1
+l  koeffitsienti  ko`paytuvchi  binomlar 
ikkinchi  hadlarining  (l  ham  shunga  kirgan  xoldagi)  yig`indisi;  uchinchi  had 
koeffitsienti  S
2
+lS
1
,  barcha  ikkinchi  hadlarning  (bunga  l  ham  kirgan  holda) 


163 
 
ikkitalab  olingan  ko`paytmalarining  yig`indisidan  iborat  va  shunga  o`xshash; 
nihoyat, lS

Download 4,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   176   177   178   179   180   181   182   183   ...   224




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish