Tema: Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

14. 12. 2021 Tema: Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Telegraf tu’rli xabarlardi uzaq araliqlarg’a jaziwli tez uzatiwg’a arnalg’an qurilma.
• 1832-jilda rus alimi Pavel Shilling noqat ha’m siziqsha arqali xabar uzatiwshibirinshi telegrafti jaratti. Qurilma xabarlardi noqat ha’m siziqsha ko’rinisinde uzatqan.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• 1837-jilda amerikaliq alim Samuel Morze noqat ha’m siziqsha arqali xabar uzatiwshi qurilma ha’m onnan paydalanatug’in arnawli a’lippe jaratti.
• Bul a’lippe tariyxqa “Morze a’lippesi” ati menen kirdi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Morze qurilmasinda noqat ha’m siziqshalar telegraf gilti ja’rdeminde uzatiladi.
• Xabar beriwshi giltti basqaninda qurilmadag’i batareya qurilma tarmag’ina tok beredi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Elektr toki suyiq boyaw ishine batirip qoyilg’an do’n’gelekshe (ha’rip basiwshi)ni ha’reketke keltiredi.

• Do’n’gelek bolsa lentag’a uqsap tayarlang’an qag’azg’a ha’ripler belgisin tu’siredi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Gilt basilg’annan keyin da’rha’l qoyip jiberilse “noqat”,uzaqraq basip turilsa “tire” belgisin tu’siredi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Ha’zirgi ku’nde Morze a’lippesine maslastirilg’an telegraf qurilmasi ornina teletayp qurilmasinan paydalanilmaqta.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Teletaypda gilt joq, biraq jaziw mashinasindag’i yamasa kompyuterdag’ig’a uqsas ha’rip klavishalari bar.
• Xabar jiberiwshi uzatiwshi qurilmag’a xabar tekstin jazadi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Qabil etiwshi qurilma bolsa xabardi qag’az lentasi na jazip aladi. Alimlardin’ izleniwleri na’tiyjesindebul qurilma rawajlanadi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Faks (orinla) – tekst, keste, su’wret ha’m basqalardin’ ko’rinislerin telefon tarmag’i arqali uzatiw

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Bu’gingi ku’nde qolayli baylanis qurallarinan biri faks esaplanadi.

• Ol tekstli, kesteli, su’wretli ha’m basqa sol siyaqli xabarlardi qanday bolsa sondaylig’insha belgilengen oring’a jetkize aladi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Radio tolqinlar sekundina 300 min’ km tezlikte tarqaladi.

• 1895-jildin’ 7-may ku’ni rus alimi Aleksandr Popov da’slepki radio qurilmasin Rossiyanin’ paytaxti Peterburg qalasinda ko’rsetti.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Radio (tarqataman) – xabarlardi radio tolqinlari arqali simsiz uzatiwshi ha’m qabil etiwshi qurilma.

• A. S. Papov dunyada birinshi bolip xabardi da’slep 250 metrge, keyinsheli 45 km ge, son’inda 150 km ge radio arqali jetkiziwge muwapiq boldi.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• Telefonnin’ jaratiliwi. Bu’gingi ku’nde derlik ba’rshe shan’araqlarda hesh bolmag’anda bir telefon apparati bar. Ol xabar uzatiw ha’m qabil etiw ushin ju’da’ qolayli. Bir so’z benen aytqanda, adamlardin’ uzag’in jaqin qiliwshi “ja’rdemshi”.

• Da’slepki telefon apparatin 1876-jilda Angliyada tuwilip, Amerikada jasag’an Aleksandr Bell jaratti.

Baylanis qurallarinin’ oylap tabiliwi

• 1876-jilda Aleksandr Bell da’slepki telefon apparatin jaratti.

Itibarin’iz ushin raxmet!