Тема: Kirisiw

Tariyxti u`yreniwde tariyxiyliq metodologiyasi u`lken a`hmiyetke iye. Tariyxiyliq qag`iydasi waqiya, ha`diyselerdi o`z da`wirinin` aniq tariyxiy sha`rayatinan kelip shiqqan halda u`yreniwdi talap etedi. Waqiya, ha`diyselerdi u`yreniwde tariyxiy baylanis, tariyxiy rawajlaniwdi basqa waqiyalar, ha`diyseler menen baylanista u`yrengende g`ana sol waqiya, ha`diysenin` uliwma tariyxiy protsesstegi ornin duris aniqlaw, belgilew mu`mkin boladi. Ha`r bir waqiya, ha`diyselerge uliwma tariyxiy protsesstin` bir bo`limi, bo`legi dep qaraw za`rur. Ha`r bir ha`diyse qanday tariyxiy sharayatta, ortaliqta payda bolg`anlig`in, bul ha`diyse o`z rawajlaniwinda qanday tiykarg`i basqishlardi o`tkenligin, keyin ol qanday bolip qalg`anlig`in biliw tariyxiyliq qag`iydasinin` tiykarg`i talabi bolip esaplanadi.
2. Qaraqalpaqstan tariyxi pa`ninin` aktual` ma`seleleri, maqseti ha`m waziypalari.
Qaraqalpaqstan xaliqlari en` a`yyemgi xaliqlardan bolip, olar jer ju`zilik ma`deniyatta o`zine ta`n ha`m qaytalap bolmaytug`in tariyxina iye. Xalqimizdin` tariyxinin` betlerin aship qarasaq, biz onnan adamlar ushin, a`sirese jaslar ushin suw menen hawa qanday kerek bolsa, tap sonday kerek bolg`an patriotliq ha`m internatsionalliq, qaharmanliq ha`m miynet su`yiwshilik, adamgershilik ha`m a`dep-ikramliliq, dosliq ha`m awizbirshilik, haqiyqatliq ha`m miyrim-sha`pa`a`tlik, ma`deniyatliliq ha`m kishipeyillilik ideyalarin ko`remiz. Qullasi, xalqimizdin` bay tariyxiy ta`jiriybesi ha`zirgi ha`m keleshektegi sotsial-ekonomikaliq, siyasiy ha`m ma`deniy rawajlaniw waziypalarin duris belgilew ha`m aniqlawda u`lken a`hmiyetke iye. Sonin` ushin da ata-babalarimiz «O`tmishin`di bil, hesh bolmasa jeti atan`di bil» dep na`siyat etken. Bul jaslar ushin qariz ha`m pariz bolg`an.
Xalqimizdin` milliy o`zligin an`lawi barisinda haqiyqiy tariyxin, muqaddes qa`driyatlarin, ata-babalarimizdin` miyraslarin biliwge qizig`iwshilig`i ku`sheydi.
O`zlikti aqlaw, en` aldi menen o`tmishti u` yreniwden, tariyxqa za`ru`rlik seziwden baslanadi. Haqiyqatinda da, o`zin an`lap atirg`an, o`zin tu`sinip atirg`an h a`r bir adam qanday shan`araqta du`n`yag`a kelgeni, o`z a`wladlarinin` kimler bolg`anin, ata-babalari neler menen shug`illang`anin ha`m qanday o`mir su`rgenin oylap bilip aliwg`a ha`reket etedi. Olardin` paziyletleri ha`m miyraslari menen maqtanip jasaydi.
Biz o`tmishti tiklew, tariyxiy haqiyqatliqti o`z ornina qoyiw arqali pikirlewimizdi bayitamiz, usi arqali ja`miyetti jan`alaymiz.
Biz Watanimiz tariyxi ha`m xaliqtin` o`tmishin u`yreniw arqali bu`gingi ku`ni juwapkershilik sezimlerin qa`liplestiremiz. Rawajlaniwdin` jan`a da`wiri bosag`asinda turg`animizdi ha`m xalqimizdin` ulli keleshegine tiykar saliwg`a juwapker ekenligimizdi, qatnasig`imizdin` bar ekenligin tu`sine baslaymiz.
Haqiyqiy tariyxti biliw ja`miyetimizdin` ha`r bir puxarasinin`, a`sirese jas a`wladtin` o`mirde o`z jolin tan`lap aliwina, bu`gingi turmisimizdin` qa`dirine jetiwine ha`m keleshegin aniqlap aliwina ja`rdem beredi.
Sonin` menen qatar, xalqimiz tariyxin u`yreniwdegi a`hmiyetli waziypalarimizdin` biri suverenli respublikamizda paraxatshiliqti, adam huqiqlarin ha`m xaliqlar erkinligin, olardin` sotsial-ekonomikaliq ha`m ma`deniy turmis abadanlig`in ta`miyinleytug`in demokratiyaliq ja`miyet du`ziw ja`ne de usi ja`miyetti qorg`aytug`in ha`m du`zetug`in ku`shli demokratiyaliq huqiqiy ma`mleket kerek ekenligin u`yreniwimiz kerek ha`m og`an o`z u` leslerimizdi qosiwimiz tiyis boladi.
Sonin` ushinda Prezident Islam Karimov «O`z tariyxin bilgen, onnan ruwxiy quwat alatug`in xaliqti jen`ip bolmaydi. Biz haqiyqiy tariyximizdi tiklewimiz, xalqimizdi, milletimizdi mine usi tariyx penen qurallanidiriwimiz za`ru`r. Tariyx penen qurallandiriw, ja`ne bir ret qurallandiriwimiz za`ru`r» degen edi. Usi miynetinde jurt basshimiz tariyxshi alimlarg`a xaliqtin` kelip shig`iwi ha`m ma`mleketshiliktin` qa`liplesiwi, onin` rawajlaniw basqishlari haqqinda ilimiy jaqtan da`liyillengen tariyxti jaratiwdi basli waziypa etip qoydi. Sonliqtanda Qaraqalpaqstan tariyxin u`yreniwde to`mendegi geypara ma`selelerge a`hmiyet beriw za`ru` rli.
Xalqimizdin` sovet da`wiri tariyxi jan`adan izertlew ha`m u`yreniwdi talap etedi.. Tariyxiy ha`m basqada a`debiyatlarda Qaraqalpaqstanda revolyutsiyag`a shekemgi xaliq g`alaba sawatsiz bolg`an, tek 0,2 protsenti g`ana sawatli edi, dep jazilg`an. Biraq Qaraqalpaqstanda arapsha sawatli adamlar ko`p bolg`an. Shimbay, Qon`irat, Xojeli, Shabbaz ha`m basqa da qalalarda jaslar eski mekteplerde oqig`an. A`sirese a`yyemgi zamanlardan berli ata-babalarimizdan miyras bolip kiyatirg`an en` a`jayip milliy bayramlarimiz, u`rp-a`detlerimiz, da`stu`rlerimiz jog`alip ketti. Endi olar suverenlik jag`dayda qayta tiklenip atir. Bulardin` a`hmiyetin bizler ma`deniyatimiz tariyxin oqitiwda esapqa aliwimiz kerek boladi. Uliwma Qaraqalpaqstan tariyxinda basqada ma`selelerdi u`yrengende ha`r bir zamannin` tariyxiy rawajlaniwinin` o`zine ta`n basli o`zgesheligine negizlenip u`yreniwimiz kerek.
Tariyximizdag`i «aq» ha`m «qara» daqlardi izertlewde keleshek tariyxshi ko`p izleniwi, arxivlik hu`jjetler, ja`rdemshi tariyx pa`nleri dereklerinen paydalaniwi kerek. Tariyxiy dereklerdi u`yreniwde a`yyemgi Gretsiya tariyxshisi Gerodottan baslap, bu`gingi ku`ni Qaraqalpaqstan Respublikasi Orayliq Ma`mleketlik Arxiv fondindag`i hu`jjetlerge tiykarlaniwi kerek.