Tema: Monetar ekspanciyanin’qisqa ha’m uzaq mu’ddettegi juwmaqlari

Tema: Monetar ekspanciyanin’qisqa ha’m uzaq mu’ddettegi juwmaqlari

Jobasi:
Kirisiw…………………………………..1-2

1.Monetar siyasat tu’siniginin’ mazmuni…………………......................3- 10
2.Monetarizm pul-kredit
konsepsiyası ...........................................11-20
3. Pul usinisi. Bank
Multiplikatori……………………………21-27
Juwmaqlaw……………………………...28-29
Paydalanilg’an a’debiyatlar……………...30

Kirisiw
Monetar siyasat mámlekettiń ekonomikanı tártipke salıw siyasatınıń tiykarǵı baǵdarlarınan biri esaplanadı. Onıń obiekti bolıp, pullarǵa bolǵan talap hám pullar usınısı esaplanadı. Usınıń sebepinen, mámlekette inflyatsion processlerdiń tereńlesiwine jol qoymaw, ekonomikanıń pul qarjlarına bolǵan talabın qandırıw, xalıq hám xojalıq jurgiziwshi subyektlarning kredit institutlarınıń kreditlerinen paydalanıw dárejesin asırıw, milliy valyuta kurslarınıń turaqlılıǵın támiyinlewde monetar siyasat zárúrli orın tutadı.

Oraylıq bankler tárepinen ámelge asırılıp atırǵan monetar siyasat dúnyanng bir qatar mámleketlerinde, sonday-aq, taraqqiy etken mámleketlerde ekonomikanı ósiw pátleri turaqlılıǵındı támiyinlewde, kiripti xoshametlewde zárúrli orın tutıp atır. Atap aytqanda, AQSh Federal rezerv sisteması (FZT), Yaponiya, Shveytsariya Oraylıq bankleri hám Evropa Oraylıq banki (EMB) tárepinen “muǵdarlıq zaiflashtirish” siyasatınıń qollanilayotganligi makroekonomikalıq ósiw pátlerin támiyinlewde, xalıqtıń bántlik dárejesin asırıwda zárúrli orın tutpaqta
Atap ótiw kerek, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-jıl 7-fevral daǵı PF-4947-sanlı pármanı menen tastıyıqlanǵan “Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyasi”da aldıńǵı xalıq aralıq tájiriybede qollanılatuǵın instrumentlerden paydalanǵan halda pul-kredit siyasatın jetilistiriw, sonıń menen birge‚ valyutanı tártipke salıwda zamanagóy bazar mexanizmlerin basqıshpa-basqısh engiziw hám milliy valyutanıń turaqlılıǵın támiyinlew makroekonomikalıq turaqlılıqtı jáne de bekkemlew hám joqarı ekonomikalıq ósiw pátlerin saqlap qalıwdıń zárúrli shártlerinen biri retinde tán aling’an.

“Monetar siyasat” túsiniginiń mazmunı

Ekonomikalıq ádebiyatda hám xalıq aralıq bank ámeliyatında “pul-kredit siyasatı” hám “monetar siyasat” túsiniklerin sinonim túsinikler retinde aytıw keń tarqalǵan. Mısalı, Rossiyalıq belgili ekonomist-ilimpazlar - S. Moiseev, O. Lavrushin, I. Mamonova, M. Malki na, G. Fetisovlar “pul-kredit siyasatı” túsiniginen keń paydalanadılar. Bul jaǵdaydı olar tárepinen baspadan shıǵarılǵan “Oraylıq bank iskerligin shólkemlestiriw”, “Pul-kredit siyasatı : teoriya hám ámeliyat”, “Rossiyada hám shet elde inflyatsion processler hám pul-kredit arqalı tártipke salıw” temasındaǵı sabaqlıq hám oqıw qóllanbalarda ayqın kóriw múmkin.
AQShliq, Yaponiyalıq hám evropalıq ekonomist ilimpazlar tárepinen baspadan shig’arilg’an sabaqlıqlar, baspadan shıǵarılǵan ilimiy maqalalarda “monetar siyasat” (monetary policy) túsiniginen paydalanıladı. Mısalı, belgili ekonomist alım, AQSh FZT Prezidenti B. Bernanke óziniń ilimiy-izertlew jumıslarında hám ilimiy maqalalarında tek “monetar siyasat” túsiniginen paydalanǵan2. Sonıń menen birge, A. Bernsda da sol jaǵdaydı baqlaw múmkin
M. Malkina pul-kredit siyasatina tómendegishe tariyp beredi: “Pul-kredit siyasatı - Oraylıq bank tárepinen pul massası hám pullar ma`nisin basqarıw boyınsha kompleks ilajlar bolıp, mámlekette bahalar, milliy valyutanıń turaqlılıǵındı támiyinlew hám ekonomikalıq ósiwdi xoshametlew maqsetinde ámelge asıriladı
S. Moiseevning pikirine kóre, pul-kredit siyasatı - bul mámlekettiń ekonomikanı tártipke salıw boyınsha siyasatınıń zárúrli baǵdarlarınan biri bolıp, pul bazarındaǵı talap hám usınıs onıń obiekti esaplanadı
D. Vinogradov hám M. Doroshenko teń avtorlıǵında baspadan shıǵarılǵan “Finanslıq -pullıq ekonomika” (Finansovo-denejnaya ekonomika) temasındaǵı oqıw qóllanbada pul-kredit siyasatı pul massası hám procent stavkalarınıń dárejelerin tártipke salıwǵa jóneltirilgen siyasat retinde tán alıw etilgen
R. Miller hám D. van-Xuz teń avtorlıǵında jazılǵan “Zamanagóy pullar hám bank isi” temasındaǵı sabaqlıqta monetar siyasat pul emissiyasi hám pul massası ústinen baqlawǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi retinde aytılǵan
Belgili ekonomist alım N. Menkyu AQSh FZTning monetar siyasatın ekonomikada aylanbalı pul ústinen baqlawdı ámelge asırıw retinde aytgan
Joqarıda belgilengen juwmaqlar hám tariyplerden usıdan ayqın boladı, kópshilik ekonomist ilimpazlar tárepinen monetar siyasat pullarǵa bolǵan talap hám pullar usınısın tártipke salıw hám baqlawǵa qaratılǵan ilajlar kompleksi retinde tán alıw etilgen
Belgili ekonomist ilimpazlardıń monetar siyasattiń túrleri haqqindag’i pikirlerin úyreniw hám ulıwmalastırıw nátiyjesinde sonday juwmaqqa keldikki, monetar siyasattiń eki tiykarǵı túri ámeldegi:
1. Restriksion monetar siyasat.
2. Ekspansionistik monetar siyasat.
Restriksion monetar siyasat degende, ádetde, aylanbadaǵı pul massasınıń ósiw pátlerin jılawlawǵa qaratılǵan monetar siyasat túsiniledi.
Restriksion monetar siyasatti ámelge asırıwda Oraylıq bank tómendegi usıllardan paydalanadı :
- Oraylıq banktiń májburiy rezerv stavkalarınıń dárejesi asıriladı ;
- kommerciya banklerine qımbatlı qaǵazlar Oraylıq bank tárepinen qayta satıp alıw shárti menen satıladı ;
- Oraylıq bank tárepinen húkimetke hám kommerciya banklerine tiyisli bolǵan waqtınshalıq bos pul qarjları depozit esap sshotlarina qosıladı ;
- Oraylıq bank valyuta siyasatı sheńberinde milliy valyuta daǵı pul qarjları kóleminiń ósiw pátlerin sheklewge qaratılǵan operatsiyalardı ámelge asıradı.
Ekspansionistik monetar siyasat degende aylanbadaǵı pul massasınıń multiplikativ keńeyiwin támiyinlew tiykarında tólewge uqıplı talaptı xoshametlewge qaratılǵan monetar siyasat túsiniledi.
Ekspansionistik monetar siyasatti ámelge asırıwda Oraylıq bank tómendegi usıllardan paydalanadı
- Oraylıq bank qayta finanslaw stavkaların paseytiredi hám kommerciya banklerine beriletuǵın oraylasqan kreditlerdiń kólemin asıradı ;
- kommerciya bankleriniń kreditlew kólemine salıstırǵanda Oraylıq bank tárepinen belgilengen limitler kólemi asıriladı, yaǵnıy banklerge kreditler muǵdarın asırıwǵa múmkinshilik jaratıladı ;
- Oraylıq banktiń májburiy rezerv stavkaları paseytiriledi;
- kommerciya banklerine qımbatlı qaǵazlar Oraylıq bank tárepinen qayta satıw shárti menen satıp alınadı
- Oraylıq bank valyuta siyasatı sheńberinde milliy valyuta daǵı pul qarjları kóleminiń ósiw pátlerin asırıwǵa qaratılǵan operatsiyalardı ámelge asıradı.
2008-jılda baslanǵan jáhán finanslıq-ekonomikalıq daǵdarısınıń aqıbetlerin saplastırıwda dúnyanıń kópshilik mámleketlerinde Oraylıq bankler ekspansionistik monetar siyasatti ámelge asırıwdı. Atap aytqanda, AQSh FZT, Yaponiya Oraylıq banki hám Evropa Oraylıq banki nollık esap stavkalarına tiykarlanǵan “arzan pullar” siyasatınan paydalanıwdı.
Ózbekstan Respublikasında, jáhán finanslıq-ekonomikalıq daǵdarısınıń milliy ekonomikaǵa salıstırǵanda júzege kelgen unamsız tásirine toqtatıw beriw maqsetinde ishki tólewge uqıplı talaptı xoshametlewge qaratılǵan ilajlardan paydalanildi. Atap aytqanda, Ózbekstan Respublikasınng Birinshi Prezidenti I. A. Karimovning ǵayratı menen 2009 -jıldan 2012-jıldıń 1-yanvarına shekem, gósh hám sutti qayta islewge qánigelesken mikrofirma hám kishi kárxanalar ushın bosagan aqshalardı islep shıǵarıwdı texnikalıq qayta úskenelew hám modernizaciyalawǵa maqsetli túrde jóneltiriw shárti menen birden-bir salıq tólemi stavkası 50 procentke qısqartirildi. Bunnan tısqarı, tayın nooziq-awqat tovarlardıń arnawlı bir túrlerin óndiriske qánigelesken kárxanalardı payda hám múlk salıqlarınan, mikrofirma hám kishi kárxanalar birden-bir salıq tóleminen azat etildi. Sonıń menen birge, ónimlerin kirip qılıp atırǵan kárxanalarǵa aylanba aqshalardı toltırıw ushın berilip atırǵan qısqa múddetli kreditlerdiń jıllıq procent stavkasın Ózbekstan Respublikası Oraylıq banki qayta finanslash stavkasınıń 70 procentten aspawı belgilep qoyıldı.
Respublikamızda ishki tólewge uqıplı talaptı xoshametlewde monetar siyasattiń rolin asırıw máselesine saldamlı itibar qaratılıp atır. Atap aytqanda, 2017-2021-jıllarda Ózbekstan Respublikasın rawajlandırıwdıń besew ústin turatuǵın baǵdarı boyınsha Háreketler strategiyasın “Aktiv isbilermenlik, innovciyalıq ideyalar hám texnologiyalardı qollap-quwatlaw jılı”da ámelge asırıwǵa tiyisli mámleket Programmasında monetar siyasatti ámelge asırıw jáne onı rawajlandırıwdıń orta múddetli konsepsiyasın hám de 2018-2021-jıllarda konsepsiyanı ámelge asırıw boyınsha “jol kartası”ni islep shıǵıw, bankler menen isbilermenlik subektleri ortasında nátiyjeli hám óz-ara mápli sheriklik munasábetlerin támiyinlew ilajları belgilengen
Ekspansionistik monetar siyasat mámleket bank sistemasınıń likvidliligini asırıw, ishki tólewge uqıplı talaptı xoshametlew hám sonıń tiykarında ekonomikanı turaqlılıq jaǵdayınan shıǵarıw imkaniyatın beredi.
Ekspansionistik pul-kredit siyasatınıń qollanılıwı milliy ekonomikanıń pul qarjları menen támiyinlengenlik dárejesin asıwına alıp keledi.