Tema: Olefinler, aliniwi ha’m qa’siyetleri

Olefinler sanaatta tiykarinan, neftti qayta islew o’nimleri ha’m ta’biiy ga’zlerden alinadi. Olefinlerdin’ ximiyaliq reakciyalarg’a kirisiw qabiliyeti joqarililig’i, arzanlilig’i sebepli olardan neft-ximiyaliq sintezde plastmassalar, sintetik kauchukler, ximiyaliq talalar ha’m basqada za’ru’r sanaat o’nimleri aliwda qollaniladi.

• Olefinler sanaatta tiykarinan, neftti qayta islew o’nimleri ha’m ta’biiy ga’zlerden alinadi. Olefinlerdin’ ximiyaliq reakciyalarg’a kirisiw qabiliyeti joqarililig’i, arzanlilig’i sebepli olardan neft-ximiyaliq sintezde plastmassalar, sintetik kauchukler, ximiyaliq talalar ha’m basqada za’ru’r sanaat o’nimleri aliwda qollaniladi.

Olefinlerdin’ duzilisi

• Da’slep uglerod atomlari o’z-ara kovalent baylanis payda qiladi son’ ha’r bir atom ekewden vodorod atomlarin biriktirip aladi. Sonday qilip, ha’r bir uglerod atomi o’zinin’ valent etapinda segiz ornina, tek qana alti elektrong’a iye boladi. Alkenler qatarinin’ en’ apiwayi wa’kili etilen C2H4 esaplanadi. Etilen an’sat gidrirlenip etan molekulasin payda qilg’ani ushin olardin’ du’zilisinde uqsasliqlar bar dewge boladi.

Molekula neytral ha’m biyg’arez boliwi ushin ja’ne eki jup elektron kerek boladi, eki uglerod atomi o’z-ara eki jup elektronlar saqlaydi, dep shama qilip valentliktegi problemani sheshiw mu’mkin. A’dette, uglerod atomlari qospaq arqali baylanisqan dep juritiledi. Uglerod – uglerod qosbag’i alkenler du’zilisinin’ tiykarg’i xarakteristikasi esaplanadi.

• Molekula neytral ha’m biyg’arez boliwi ushin ja’ne eki jup elektron kerek boladi, eki uglerod atomi o’z-ara eki jup elektronlar saqlaydi, dep shama qilip valentliktegi problemani sheshiw mu’mkin. A’dette, uglerod atomlari qospaq arqali baylanisqan dep juritiledi. Uglerod – uglerod qosbag’i alkenler du’zilisinin’ tiykarg’i xarakteristikasi esaplanadi.
• H : C : : C : H .. .. =C H H H H etilen Kvant mexanik u’yreniwler etilen ha’m uglerod – uglerod qosbag’i haqqinda toliq ko’rinis beredi.

Uglerod basqa u’sh atomlar menen baylanisiwi ushin gibridlengen u’sh orbitalin (sp 2-orbital: bir s- ha’m eki p-orbitallar) sarplaydi. Sp 2 – orbitallar bir tegislikte aynan uglerod yadrosi tegisliginde jatadi ha’m tuwri u’shmu’yeshlik mu’yeshlerine jo’nelgen boladi. Eki orbitallar arasindag’i mu’yesh 120° ti payda etedi.

• Uglerod basqa u’sh atomlar menen baylanisiwi ushin gibridlengen u’sh orbitalin (sp 2-orbital: bir s- ha’m eki p-orbitallar) sarplaydi. Sp 2 – orbitallar bir tegislikte aynan uglerod yadrosi tegisliginde jatadi ha’m tuwri u’shmu’yeshlik mu’yeshlerine jo’nelgen boladi. Eki orbitallar arasindag’i mu’yesh 120° ti payda etedi.