|
2018 yil ob-havo ma’lumoti
(Termiz ob-havoni kuzatish markazi ma’lumoti)
Oylar
|
O‘n kun-
lik- lar
|
Havo harorati, 0S
|
10 sm tuproqdagi harorat, 0S
|
Havoning nisbiy
namligi, foiz
|
10 kunlik yog‘in,
mm
|
15 m/
sek.
va yuko-
ri
shamol-lar
|
o‘rtacha
|
eng yuqori
|
eng
past
|
o‘rtacha
|
eng kam
|
Dekabr 2017
|
1
|
6.5
|
19.3
|
-2.4
|
8.6
|
65
|
12
|
4.1
|
15(1)
|
2
|
5.1
|
21.3
|
-4.6
|
7.8
|
63
|
14
|
-
|
19(1)
|
3
|
1.9
|
18.8
|
-11.4
|
6.5
|
55
|
14
|
4.1
|
10(2)
|
Yanvar 2018
|
1
|
3.5
|
16.5
|
-5.9
|
6.0
|
51
|
15
|
0.3
|
13(2)
|
2
|
8.8
|
22.1
|
0.0
|
9.7
|
63
|
21
|
12.7
|
20(4)
|
3
|
13.3
|
25.7
|
4.2
|
12.6
|
65
|
18
|
1.8
|
17(1)
|
Fevral
|
1
|
17.4
|
29.6
|
8.3
|
17.2
|
53
|
14
|
2.5
|
15(3)
|
2
|
14.3
|
26.5
|
5.6
|
15.7
|
66
|
14
|
18.4
|
18(3)
|
3
|
21.5
|
37.3
|
10.2
|
21.8
|
42
|
8
|
-
|
26(3)
|
Mart
|
1
|
13.2
|
30.2
|
8.5
|
21.7
|
46
|
10
|
0.7
|
26(1)
|
2
|
16.1
|
32.7
|
6.5
|
20.0
|
53
|
4
|
14.2
|
17(3)
|
3
|
22.9
|
35.9
|
6.4
|
24.5
|
39
|
9
|
-
|
20(2)
|
Aprel
|
1
|
24.3
|
38.6
|
11.9
|
27.3
|
37
|
10
|
-
|
17(1)
|
2
|
22.6
|
38.1
|
15.3
|
26.4
|
58
|
14
|
11.9
|
15(1)
|
3
|
25.6
|
39.0
|
13.8
|
29.1
|
32
|
6
|
0.5
|
19(2)
|
May
|
1
|
30.1
|
43.1
|
17.7
|
32.5
|
29
|
13
|
-
|
172)
|
2
|
29.1
|
39.9
|
15.2
|
33.1
|
27
|
8
|
-
|
17(3)
|
3
|
29.5
|
401
|
14.8
|
33.7
|
24
|
8
|
-
|
15(1)
|
Iyun
|
1
|
32.6
|
45.0
|
20.4
|
35.9
|
24
|
8
|
-
|
15(3)
|
2
|
33.5
|
45.2
|
24.5
|
37.3
|
23
|
12
|
-
|
13(2)
|
3
|
34.8
|
43.7
|
23.2
|
36.3
|
35
|
17
|
-
|
19(2)
|
Iyul
|
1
|
30.4
|
40.7
|
16.4
|
35.9
|
30
|
9
|
-
|
17(2)
|
2
|
30.0
|
40.7
|
15.2
|
35.4
|
35
|
11
|
-
|
8(2)
|
3
|
29.1
|
40.4
|
15.2
|
34.7
|
36
|
14
|
-
|
8(1)
|
Avgust
|
1
|
26,1
|
38.3
|
10.0
|
33.8
|
35
|
10
|
-
|
15(1)
|
2
|
25.8
|
36.1
|
12.2
|
33.1
|
34
|
11
|
-
|
12(2)
|
3
|
24.0
|
38.7
|
10.7
|
32.4
|
35
|
12
|
-
|
14(1)
|
Sentabr
|
1
|
24.3
|
37.5
|
9.4
|
32.1
|
34
|
10
|
-
|
13(2)
|
2
|
23.5
|
37.3
|
8.8
|
31.6
|
33
|
9
|
-
|
14(1)
|
3
|
22.8
|
36.8
|
8.4
|
30.9
|
33
|
8
|
1
|
15(2)
|
Biologiyasi
Rediska (Raphanus sativus L.) - karamdoshlar oilasiga mansub bo‘lib, botanik va morfologik jihatdan turpga yaqin turadi.Oddiy turp Osiyo yoki O‘rta yer dengizi atrofida kelib chiqqan bo‘lib, butun dunyoda yetishtiriladi. Rediska faqat yangiligida salatlarga qo‘shib iste’mol qilinadi.
Uning tarkibida 5-13 % quruq moddalar, shu jumladan 0,8-1,0 % qand, 0,8 -2,0 % oqsil, 0,7-1,7 %kletchatka, 0,7-0,1 % kul saqlaydi. Ularda katta miqdorda efir moyi (1 kg quruk moddaga 1-5 g),darmondorilar (S-30-40 mg %)mavjud. Rediska mevalarida kaloriya miqdori past va odatda xom holda iste’mol qilinadi; yosh barglarni ismaloq kabi pishirish mumkin. Ba’zi davlatlarda rediskani qovurilgan holda iste’mol qiladilar. Rediskada ishqoriy tuzbo‘lganligi tufayli organizmni zaharli moddalar-
dan tozalashga yordam beradi.
Frementlar tufayli esa organizmdagi modda almashinuvi va ovqat hazm bo‘lishi yaxshilanadi. Abu Ali Ibn Sino ko‘klamda rediskadan tayyorlangan yeguliklarni ko‘p iste’mol qilish organizmni quvvatlan tirib, immunitetni mustahkamlaydi, degani ham bejiz emas.
Bir so‘z bilan aytganda, rediskaning o‘zi ham, sharbati ham barchaga birdek foydali. Rediska birinchi yili ildizmeva paydo qilib, keyin gulpoya chiqarib gullaydi va meva beradi.
Ildizmevanifying to‘liq shakllanishi bilan gulpoya hosil qilishi o‘rtasidagi davr, odatda, 10-20 kunni tashkil qiladi. Bu muddatda ildizmevaning tuzilishi va kimyoviy tarkibi keskin o‘zgaradi. U shirasini yo‘qotadi, po‘kaklashadi, mazasi qochadi; tarkibidagi shakar miqdori kamayib, kletchatka foizi ortadi
Marfologiyasi.
Ildizi
O ‘simlik ildizi hosildorlikni oshirish uchun o‘ziga xos xususiyatga ega. Ba’zi o‘simliklarning ildizida oziq moddalar to‘planadi. O‘simlik ularni o‘zining o‘sib rivoj- lanishi uchun to‘playdi. Bu uning hayoti uchun zarur zaxira ozuqa. Bu ozuqa moddalar o‘simlikning turli organlarida to‘planib, ularning tashqi shakli ko‘rinishini butunlay o‘zgartiradi. Rediska birinchi – yili ildizmeva poyda qilib, keyin gulpoya chiqarib gullaydi va meva berdi. Ildizmevaning tuliq shakillanishi bilan gulpoya hosil qilishi o’rtasidagi davr, odatda, 10 – 20 kunni tashkil qiladi .
Masalan, ildizida ozuqa to‘plovchi o‘simliklar – rediska sabzi, turp, sholg‘om ildizmevalarni hosil qiladi. Rediskada ildiz sistemasi kuchsiz rivojlangan bo‘ladi. Bu ularning tuproq namligiga talabchanligini oshiradi. Namlik yetarli bo‘lmaganda ular shakli buzilib, iste’molga unchalik yaramaydigan ildizmeva beradilar. Sabzi va lavlagi nisbatan qurg‘oqchilikka chidamli o‘simliklar. Biroq ular yuqori hosilni butun o‘suv davrida namlik bilan yetarli ta’minlanib turganlaridagina beradilar. Ular uchun tuproq nam sig‘imi 70% bo‘lishi zarur. O‘simlik ildizi hosildorlikni oshirish uchun o‘ziga xos xususiyatga ega. Ba’zi o‘simliklarning ildizida oziq moddalar to‘planadi.
O‘simlik ularni o‘zining o‘sib rivojlanishi uchun to‘playdi. Bu uning hayoti uchun zarur zaxira ozuqa. Bu ozuqa moddalar o‘simlikning turli organlarida to‘planib, ularning tashqi shakli ko‘rinishini butunlay o‘zgartiradi.
Masalan, ildizida ozuqa to‘plovchi o‘simliklar rediska sabzi, turp, sholg‘om ildizmevalarni hosil qiladi. Rediskada ildiz sistemasi kuchsiz rivojlangan bo‘ladi. Bu ularning tuproq namligiga talabchanligini oshiradi. Namlik yetarli bo‘lmaganda ular shakli buzilib, iste’molga unchalik yaramaydigan ildizmeva beradilar. Sabzi va lavlagi nisbatan qurg‘oqchilikka chidamli o‘simliklar.
Biroq ular yuqori hosilni butun o‘suv davrida namlik bilan yetarli ta’minlanib turganlaridagina beradilar. Ular uchun tuproq nam sig‘imi 70% bo‘lishi zarur. Tuproq namligiga talabchanlikni urug‘ unib chiqayotganda va
ildizmeva shakllanayotganda oshiradilar. Rediska tuproqning
unumdorligi va uning mexanik tarkibiga talabchan.
Poyasi
Rediska poyasi tik o‘suvchi, tanasi tuklar bilan qoplangan, o‘rtacha shoxlangan. O‘simlikning bo‘yi 70-100 santimetrgacha o‘sadi. Rediska ko‘karib chiqqandan to gullaguncha poya tezroq o‘sadi. O‘simlik gullagandan keyin poya o‘sishi sekinlashadi.
Bargi
Rediskaning barglari yumaloq oval, yirik, tuksiz, silliq birinchi yilgi tupbargi kichik bo‘ladi, barglari yer bag‘irlab o‘sadi, patsimon, birinchi yili gulpoya chiqaradi. poya o‘sishi sekinlashadi.
Rediska bargi va mevasining ko‘rinishi
Guli
Gul to’plami – shingil, guli ikki jinsli to’rtta gultojibargli oq yoki sariq,
chetdan changlanadi. Mevasi – quzoq bo’lib o’simlikda tik turadigan urchuq yoki slendr shaklida. Rediskaning gul to‘plami shingil. Guli ikki jinsli, gultojibarglari to‘rtta, rangi ko‘pincha oq sariq bo‘ladi. Asosan chetdan changlanadi. Guli asosiy poya yoki yon shoxlarida joylashadi, gullarining shakllanishi bilan ildizmevasida ozuqa moddalarning to‘planishi to‘xtaydi. Rediskada gul kurtaklari 60-100 sm. ga yetishi mumkin.
Mevasi
Rediska mevasi qo‘zoqcha bo‘lib, o‘simlikda tik turadi- gan urchuq yoki silindr shaklda. Qo‘zoq meva - ikkita meva bargchasining birikib o‘sishidan hosil bo‘lgan, ikki uyali, ko‘p urug‘li meva hisoblanadi. Urug‘lari soxta pardaga o‘rnashgan, ikki tomonlama ochiladigan va ochilmaydigan quruq meva. Qo‘zoq mevaning uzunligi enidan g’arq qiladi. Mevaning uzunligi esa eni- dan deyarli g’arq qilmaydi.
Ildizmevalar asosan uch qismga bo‘linadi:
boshi, o‘rta qismi va ildiz asosi.
Boshi ildizmevaning yuqori qismi bo‘lib, u barglarning o‘sish nuqtalarini va qurigan barglarining o‘rnini o‘zida saqlaydi. O‘rta qismi bu ildizmevaning o‘rta qismi bo‘lib, Ildizmevasi yassi yoki yumaloqyassi, rangi oq, qizil, binag’sha rangda bo‘ladi. Shakli yumaloq rediska navlarining ildizmevasi asosan urug‘palla, tirsagi ostidan hosil bo‘ladi.
Urug‘i
Urug’i – teskari tuxum shaklida bo’lib och jigar rangda 1000 – tasining vazni 8 – 10 gramm. Unuvchanligi [1 – klass bo’lsa] 85 % bo’lib 4 – 5 yilgacha saqlanadi. Shakli yumaloq – rediska navlarining ildizmevasi asosan urug’palla, tirsagi ostidan xosil bo’ladi. Uzunchoq rediska navlarida esa ildizmeva shakllanishida ildiz ham ishtirok etadi. Rediska urug‘i teskari, tuxum shaklda bo‘lib, och jigar rangda. 100 ta urug‘ vazni 8-10 gramm. Unuvchanligi 85%, 4-5 yilgacha saqlanadi. Urug‘ning unib chiqishi, o‘sib- rivojlanishi uchun eng qulay harorat o‘rtacha 15–18 °S hisoblanadi.
Rediska birinchi yili ildizmeva paydo qilib, keyin gulpoya chiqarib gullaydi va meva beradi. Ildizmevaning to‘liq shakllanishi bilan gulpoya hosil qilishi o‘rtasidagi davr, odatda, 10-20 kunni tashkil qiladi. Bu muddatda ildizmevaning tuzilishi va kimyoviy tarkibi keskin o‘zgaradi. U shirasini yo‘qotadi, po‘kaklashadi, mazasi qochadi; tarkibidagi shakar miqdori kamayib, kletchatka foizi ortadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
