|
2. GULLI O'SIMLIKLARNING XILMA XILLIGI
Gulli o'simliklar bo'limi turlarga eng boy bo'limlardan biridir. O'simliklar dunyosida gulli o'simliklar muhim o'rin egallaydi. Hozirgi vaqtda gulli o'simliklar 533 oila, 13000 turkum va 250000 ga yaqin to'rni o'z ichiga oladi. Demak barcha tuban va sporali yuksak o'simliklarni birga qo'shib xisoblaganda ham, gulli o'simliklar ustunlik qiladi. Gulli o'simliklar Yer sharining deyarli barcha zonalarida uchraydi va o'simliklar qoplamida muhim rol o'ynaydi. 1. Ikki urug'pallalilar 429 oila, 10000 turkum, 190000 to'rni o'z ichiga oladi va ular 8 ta sinf (ajdod) chaga bo'lib urganiladi. Masalan:
Magnoliyakabilar sinfchasi
Ayiqtovonkabilar sinfchasi
Chinnigulkabilar sinfchasi
Temirdaraxtkabilar sinfchasi
Dillenilkabilar sinfchasi
Ra'nokabilar sinfchasi
Yalpizkabilar sinfchasi
qoqiutkabilar sinfchasi
II. BIR URUG' PALLALI O'SIMLIKLAR SINFI 65 oila, 3000 turkum, 60000 turdan iborat bo'lib o'z navbatida 4 ta sinfchaga bo'linadi. Masalan;
Buldurukutkabilar
Lolakabilar.
Palmakabilar.
Triuridkabilar.
Gulli o'simliklarning asosiy evolyusion yo'nalishlari qo'yidagicha sodir bo'lgan.
Daraxtlar-butalar-ko'p yillik o'tlar-bir yillik o'tlar. O'tlar ikkilamchi yog'ochlanuvchi o'simliklar.
Tik o'suvchi poyali o'simliklar - yotib, ilashib va chirmashib o'suvchi o'simliklar.
Doim yashil o'simliklar - barglarini to'kuvchi o'simliklar.
Doyra shaklida joylashgan utkazuvchi naylar-tarkok joylashgan naylar.
Tursimon tomirlangan barglar - parallel tomirlangan barglar.
Oddiy, butun barglar-oddiy, bo'lingan barglar-murakkab barglar. Murakkab barglar - ikkilamchi oddiy barglar.
Ketma-ket joylashgan barglar - qarama-qarshi joylashgan barglar.
Tug'ri (aktinomorf gullar-qiyshik (zigomorf)) gullar.
Oddiy, yakka gullar-to'pgullar (Ko'p gullar).
Gul bulaklari noanik (ko'p) gullar-gul bo'lagi kam va aniq sonli gullar.
Qush gulqurg'onli gullar-oddiy gulqurg'onli yoki gulqurg'onsiz gullar.
Gul bulaklari birlashmagan (erkin) - gul bulaklari qo'shilgan (birlashgan).
Xasharotlar bilan changlanish-shamol yordamida changlanish.
Ikki urug'palali urug'-bir urug'pallali urug'.
Apokarp (tutashmagan) meva-senokarp (tutashgan) meva.
Ko'p sonli changchilar-kam sonli changchilar.
Ikki jinsli gul-bir jinsli gul.
Ko'p urug' ko'rtak-bir urug' ko'rtak.
Ko'p yillik o'simliklar-bir yillik o'simliklar.
Ikki urug' pallali va bir urug' pallalilarning asosiy farqli belgilari quyidagicha. 3-jadvalga karalsin.
№
|
Ikki urug' pallalilar
|
Bir urug' pallalilar
|
1
|
Murtagi 2 urug’i pallali urug’pallali
|
Bir urug’ 1. Murtagi 1-
|
2
|
Barglari oddiy va murakkab, aniq oddiy ва, япрокка
|
Bargli oddiy, bandsiz. ajratilgan
|
3
|
Barg yaprog’i to’rsimon yoki panjasimon tomirli.
|
Barg yaprog’i parallel yoki yoysimon tomirli
|
4
|
Poyalari kambiy xisobiga ikkilamchi nishga ega. yo’g’onlashmaydi
|
Kambiysiz, poyasi
|
5
|
Poyabarglari o’tkazuvchi sistema silindr shak sistema poyada tarqoq joylashgan.
|
O’tkazuvchi poyada
|
6
|
Lida joylashgan. Po’stloq va o’zak aniq shakllanmagan
|
Po’stloq va o’zak shakllanmagan.
|
7
|
Yosh ildizcha asosiy (o’q) ildizga aylanib, o’raydi, uning o’rnida kukndan yon ildizlar xosil bo’ladi.
|
Yosh ildizcha erta quriydi uning o’rnida qo’shimcha ildiz xosil bo’ladi
|
8
|
Guli ko’pincha 5, ba’zan 4 a’zoli.
|
Gulli asosan 3 a’zoli
|
9
|
Daraxt, buta yarimbuta va o’t o’simlik ba’zan ikkilamchi yog’ochlanuvchi daraxtsimon o’simlik.
|
Ko’pincha o’tsimon
|
10
|
Chang donachalarining qobig’i asosan donachalarining 3 jo’yakli
|
Chang qobig’i asosan 1 jo’yakli
|
O'simliklar dunyosida gulli o'simliklar aloxida o'rin egallaydi. Ular butun o'simliklar dunyosining yarmidan ko'progini o'z ichiga oladi. Gulli o'simliklar yer sharining deyarli hamma zonalarida uchraydi. Ularni cho'ldan yaylovlargacha bo'lgan joylarda uchratish mumkin.
Gulli o'simliklarning evolyusiyasida oddiydan murakkabga qarab yo'nalishni kuzatish mumkin.
Devon va toshkumir davrida qirqbugimlar, plaunlar va qirqqo'loqlar (paporotniklar) keng tarqalgan va sporali o'simliklar, o'simliklar dunyosida xukmronlik kilgan.
Dastlabki urug'li o'simliklar esa devon davrining oxirlarida paydo bo'lib, mezozoy erasida keng tarqalgan.
Mezozoy erasining oxirlari va bur davrining boshlarida yopik urug'li o'simliklar vujudga kelib, keyinchalik ular yer sharidagi asosiy xukmron o'simlikka aylangan. Umuman yopik urug'li o'simliklarning yoshi taxminan 120-130 mln yilgan to'g'ri keladi.
Yopik urug'li o'simliklarning yer sharida qisqa vaqtda, quruqlikda keng tarqalishiga baxo berib, M.I.Golenkin «Gulli o'simliklar yashash uchun ko'rash goliblaridir» deb ta'rif bergan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
