Termiz muhandislik texnologiya instituti elektr mashinalari

4. ISHNI BAJARISH VA HISOBOT TAYYORLASH TARTIBI
4.1. Yuksiz ishlash tajribasi. Tajribaning bajarilishidan maqsad transformatorning transformatsiyalash koeffisiyenti, magnit o’zakdagi quvvat isrofini va ekvivalent almashtirish sxemasining ayrim parametrlarini aniqlash hamda yuksiz ishlash tavsifsini qurishdir.
4.1.1. Yuksiz ishlash tajribasini o’tkazish sxemasi 1-rasmda ko’rsatilgan. Transformator birlamchi chulg’amidagi kuchlanish noldan U=1.2U_n gacha oshiriladi. Kuchlanishning bir necha qiymatlari uchun ampermetr, voltmetr va vattmetrlarning ko’rsatkichlari 1-jadvalga yozib olinadi.
4.1.2. Transformatorning transformatsiyalash koeffisiyenti:

bu yerda: E₁, U₁, W₁ va E₂, U₂, W₂ – birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarning EYuK lari, kuchlanishlari va o’ramlar soni.
4.1.3. Yuksiz ishlash tokining nominal toki

bu yerda: I – ampermetr bir bo’linmasidagi tok qiymati [Amper].
4.1.4. Faza kuchlanishlarining o’rtacha qiymati

4.1.5. Yuksiz ishlash quvvati

4.1.6. Yuksiz ishlash va almashtirish sxemasining ba’zi parametrlari

4.1.7. Transformatorning yuksiz ishlash quvvat koeffisiyenti

4.1.8. Hisoblangan qiymatlar asosida yuksiz ishlash tavsiflari quriladi (2-rasm).





2-rasm. Transformatorning salt ishlash tavsifi
1-jadval

O’lchangan qiymatlar

Hisoblangan qiymatlar

IA

IB

IC

UA

UB

UC

PA

PB

PC

I0

U0

P0

cos0

Z0

X0

r0

5. SINOV SAVOLLARI.
5.1 Nima uchun transformatorning salt ishlash holati tekshiriladi?
5.2.Salt ishlash holatidagi aktiv, induktiv va to’la qarshiliklari qanday topiladi?
5.3. Transformatorning salt ishlash holatidagi vektor diagrammasini chizib bering?
5.4. Transformatorning ikkilamchi chulg’ami salt ishlash rejimida bo’lganda qanday jarayon kechadi?


2 - LABORATORIYA ISHI.
UCH FAZALI IKKI CHULG‘AMLI TRANSFORMATORNING YUKLAMA HOLATIDAGI TAVSIFLARI VA PARAMETRLARINI TEKSHIRISH

1. 
   ISHNI BAJARISHDAN MAQSAD
   

1. Transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishish.
2. Transformatorning yuklama holati va uning parametrlarini tekshirish.
3. Transformatorning yuklama tavsiflarini qurish. .

2. 
   ISHNI BAJARISH YUZASIDAN TOPSHIRIQLAR
   

1. Transformator tashqi ko‘rikdan o‘tkazilsin va pasportida ko‘rsatilgan ma’lumotlar hisobot daftariga yozilsin.
2. Yuklama tavsiflari I₁, P₁, cos₁, U₂,  = f (k_yu) ni qurish uchun ma’lumotlar 1- jadvalga yozib olinsin
III. ISHNI BAJARISHGA OID QISQACHA NAZARIY TUSHUNCHALAR
Oʼzgaruvchan tok kuchlanishining qiymatini oʼzgartirib beruvchi statik elektromagnit apparat transformator deyiladi.
Elektr tarmoqlarida elektr energiyasini maʼlum masofaga uzatishda (kuchlanishni oshirish uchun) va uni isteʼmolchilar orasida taqsimlashda (yuqori kuchlanishni pasaytirish uchun) transformatorlar keng ishlatiladi.
Elektr tarmogʼining muhim apparati hisoblangan transformatorni rus elektrotexnigi P N. Yablochkov 1876 yilda ixtiro qilgan. Transformatorni yanada takomillashtirish ustida rus ixtirochisi I. F. Usagin ham koʼpgina tadqiqot ishlari olib borgan.
Elektr energiyasi turli xil elektrostantsiyalarda ishlab chiqariladi. Odatda, elektrostantsiyalar tabiiy energetika resurslari mavjud boʼlgan rayonlarda quriladi. Bunday rayonlar esa koʼpincha sanoat markazlaridan ancha uzoqda boʼladi. Elektrostantsiyalarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasi elektr uzatish liniyalari orqali sanoat markazlariga, yaʼni isteʼmolchilargauzatiladi. Soʼnggi vaqtlarda elektr energiyasi uzatilishi lozim boʼlgan masofa va uzatiladigan quvvatlar tobora ortib bormoqda.
Elektr energiyasi maʼlum masofaga uzatilganda liniya simlarida sodir boʼladigan quvvat isrofi mumkin qadar kam boʼlishi lozim. Shundagina elektr uzatish liniyasining foydali ish koeffitsienti katta boʼladi, yaʼni isteʼmolchilarga koʼproq energiya yetib boradi. Energiya uzatuvchi liniya simlarida quvvat isrofi, asosan, ulardan oʼtuvchi tok kuchining kvadratiga hamda liniya simlarining aktiv qarshiligiga bogʼliqdir. Tok kuchi qancha katta boʼlsa, quvvat isrofi shuncha katta boʼladi. Liniyalarda tok kuchi katta boʼlsa, bu simlarning koʼndalang kesim yuzalarini katta qilib olishga toʼgʼri keladi. Quvvat isrofini kamaytirish uchun simlarning aktiv qarshiligini kamaytirish lozim. Maʼlum uzunlikdagi simning aktiv qarshiligini, asosan, uning koʼndalang kesim yuzini kattalashtirish yoʼli bilan kamaytirish mumkin. Transformator bu statik elektromagnit uskuna bo’lib, birlamchi o’zgaruvchan tok sistemasini ikkilamchi o’zgaruvchan tok sistemasiga aylantirib beradi. Bunda chastota o’zgarmaydi. Transformator asosiy va yordamchi qismlardan tuzilgan. Asosiy qismga magnit o’tkazgich va chulg’amlar kiradi. Yordamchi qismlarga bak, kengaytirgich, gaz relesi, idish sopsog’i, radiatorlar, termosifon filtri, yog’ sathini ko’rsatuvchi shisha naycha, ko’targich halqalar, yuqori va past kuchlanishlar ulanadigan izolyatorlar, tozalagich va boshqalar. Transformatorning ish davrida hosil bo’ladigan uyurma toklarini keskin kamaytirish maqsadida uning magnit o’tkazgichi bir-biridan izolyatsiyalangan va qalinligi 0,15-0,5 mm bo’lgan elektrotexnik po’lat tunikachalardan yig’iladi. Transformator chulg’amlari yasalishida izolyatsiyalangan mis va alyuminiy simlaridan foydalaniladi. Transformatorlarda moy sovutish va izolyatsiya vazifasini bajaradi.

4.