Texnika” fakulteti “fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi

Tishli ilashmani va planetar reduktorni loyihalash.

Berilgan:

m

28

z4

17

z1

19

z5

11

z2

20

Z3

75

Reduktor sxemasini 2 ko’rinishda chizamiz.Buning uchun tishli g’ildirakning bo’lish aylanasi xamda vodilo radiuslarini abiqlaymiz.

Z1 g’ildirakning bo’lish aylana radiusi:mm

r1=mz1/2=

266

Z2 g’ildirakning bo’lish aylana radiusi,mm

r2=mz2/2=

280

Z3 g’ildirakning bo’lish aylana radiusi,mm

r3=mz3/2=

1050

Vodilo H ning radiusi.mm

RH=r1+r2=

546

Z4 G’ildirakning bo’linish aylana radiusi.mm

r4=mz4/2=

238

Z5 g’ildirakning bo’lish aylana radiusi,mm

r5=mz5/2=

154

Reduktor sxemasining uzunlik masshab koeffitsiyenti μe ni topamiz.m/mm

μe=r1/r1*100=

0,01

Oddiy uzatma 4 v 5 g’ildiraklarning asosiy geometrik parametrlarini hisoblaymiz.

Asosiy aylanalarning radiusi.mm

PB4=r4cos20^0=

223,65

PB5=r5cos20^0=

144,71

G’ildirak tishlarining balandligi.mm

h4=h5=2,25m

63

Tishli kallagi balandligi

ra4= ra5=m=

28

Tish oyog’I balandligi.

rf4= rf5=1,25m=

35

Ilashlashamaning boshlang’ich aylana yoyi bo’yicha qadami:mm

p= πm=

87,92

Ikki tishning boshlang’ich aylana yoyi bo’yicha qadami.mm

l4=l5=0.5p=

43,96

Ikki tishning boshlang’ich aylana yoyi bo’yicha oralig’i.mm

s4=s5=0.5p=

43,96

G’ildirak tishlarining chiqiqlari aylanasi radiuslari.mm

ra4= r4+ra4=

266

ra5=r5+ra5=

182

G’ildirakning tishlarining botiqligini aylanasi radiuslari.mm

rf4= r4-rf4=

203

rf5= r5-rf5=

119

Galtelning yumaloqlanish radiusi.mm

Pf=0.3m=

8,4

Tashqi ilashmali evalventa profilli g’ildirak tishini yasash.

1) Chizmaning uzunlik masshtabi μe ni tanlaymiz. m/mm

μe=r/50=

0,5

2) G’ildirakning O4 va O5 marzaklari oralig’ini topamiz.mm

(aw) aw=aw/ μe= (r4+r5)/ μe

784

3) O4 va O5 markazlar to’g’ri chiziq bian tutashtiriladi bu markazlardan radiuslari bilan bo’lish aylanalari chiziladi.

r4=r4/ μe=

476

r5=r5/ μe=

308

4) Ikki aylananish urinish nuqtasi p dan (ilashish qutbidan ) bo’lish aylanalarga urinma chiziq o’tkaziladi YO4 va O5 markazlarini tutashtiruvchi chiziqqa tik bo’ladi.

5) O4 va O5 markazlaridan radiuslari bilan asosiy aylanalar chiziladi.mm

rB4= rB4/ μe=

447,3

rB5= rB5/ μe=

289,4

6) Qutb nuqtasi p dan urinmaga γ=20^0 burchak ostida asosiy aylalarga umumiy bo’lgan urinma chizig’i N-N o’tkaziladi. Bu urinma chiziq asosiy aylanalarga pb4 va pb5 ga urinish nuqtalari A va B ni beradi.Bunga AB kesma nazariy ilashish chizig’i bo’ladi.

7) G’ildiraklarning O4 markazidan

ra4=ra4/ μe=

532

ra5=ra5/ μe=

364

radius bilan esa g’ildirak tishlarining chiqiqlari aylanasi

rf4=rf4/ μe=

406

rf5=rf5/ μe=

238

radius bilan esa g’ildirak tishlarining botiqliklari aylanasi chiziladi.

8) Ilashish chizig’i N-N ni brrb g'ildirakning asosiy aylanalarida dumalatib qutb nuqtasi P dan o’tuvchi evolventa profili chiziladi.

MUShTUMChАNING АSOSIY ELEMENTLАRI VА PАRАMETRLАRI

Yukorida ta`kidlanganidek, mushtumcha o’qiga tik o’tkazilgan tekislik qirqimidagi egri chiziq amaliy (ishchi), undan normal bo’ylab bir xil masofada o’tuvchi egri chiziq nazariy (markaziy) profil deb ataladi. Tekislikda rolikni amaliy profil bo’ylab sirpantirmay dumalatib А markaz orqali nazariy profil chiziladi. Normal bo’ylab nazariy va amaliy profillardagi nuktalar orasi doimo r rolik radiusiga teng bo’ladi.

Аmalda mushtumchaning nazariy profilini aniqlash uchun radiusi rolik radiusiga teng amaliy profildagi turli nuqtalardan aylana yoylari o’tkaziladi va ularga urinma egri chiziq o’tkazib, mushtumchaning nazariy profili aniqlanadi. Mushtumchali mexanizmlarning sintezida mushtumchaning nazariy profili aloxida axamiyatga ega.

Mushtumchali mexanizmning turtkichi xarakati bir necha: ko’tarilish, yuqori to’xtash, qaytish va pastki to’xtash fazalariga bo’linadi. Xar bir fazaga mushtumchaning burilish (aylanish) faza burchagi to’g’ri keladi:

_k - ko’tarilishi burchagi; _yu.t, -yuqori to’xtash burchagi; q - qaytish burchagi va _p.t - pastki to’xtash burchagi

2 - shaklda turli yoylardan tuzilgan mushtumchali mexanizm tasvirlangan. Mushtumcha _p.t faza burchagiga burilganda turtkich xarakatlanmaydi, yani pastki xolatda turadi, chunki profilning radiusi R0 aylana yoyi shaklida bajarilgan.

Mushtumcha _k burchakka burilganda turtkich yukoriga ko’tariladi, yani O markazdan uzoqlashadi. So’ngra mushtumcha _yu.t burchagiga burilganda, turtkich yana to’xtaydi va yuqori xolatda turadi, chunki profil aylana yoy bilan xosil bo’ladi.

Mushtumcha _q burchagiga burilganda turtkich pastga xarakatlanib, o’zining dastlabki xolatiga qaytadi. Аmalda turtkichning fazalari bir- biri bilan almashgan xolda turlicha bo’lishi mumkin. Ko’rib chiqilgan to’rtta fazadan tashqari oraliqda to’xtash xolatlari xam bo’lishi mumkin. Mushtumchaning faza burchaklarini yigindisi 360 teng bo’ladi

Turtqich roligining А markazini mushtumchaning aylanish markazidan eng katta masofaga S_max uzoqlashishi turtkichning maksimal yurishi deb ataladi.

GRАFIK INTEGRАLLАSh
Integrallash usullari bir necha xil bo’ladi. Vatar, orttirma , urinma usullari. Shulardan vatar o’tkazish usulidan foydalanib, mushtumchali mexanizmning dinamikasini ko’rib chiqamiz. Turtkichning xarakat qonunini tuzish uchun Dekart koordinatalar sistemasining ordinatalar o’kida turtqichning ko’tarilish - tushishini masshtabda, abstsissalar o’kiga esa mushtumchaning bir aylanishi uchun ketgan vaqt (T) ni masshtabda ko’yib chiqamiz.

masshtab quyidagicha topiladi:

Bu erda n_k – kulachokning minutiga aylanishlar soni;

- abstsissalar o’kida olingan ixtiyoriy kesma.

Turtkichning grafigi chizilgandan so’ng, uni buyicha integrallab, turtkichning tezlik grafigi xosil qilinadi. Integrallash quyidagicha amalga oshiriladi: grafigidagi abstsissa o’qi koordinatalar boshidan chap tomonga

kesma joylashtirilib, qutb nuqta А belgilanadi. Аbstsissa o’qida 16 ta bo’lakcha joylashtirilgan. Ularning har biri o’rtasidan perpendikulyar chiziqlar o’tkazilganda , to’rt burchakli figuraning devorida 1, 2, 3 va 16 nuqta xosil bo’ladi, keyin ular ordinata o’qiga paralel ko’chiriladi. Topilgan nuqtalar esa I,II,III…. XVI bilan belgilanadi. Turtqichning ko’rsatilgan xarakat qonuni grafigida I, II, VII, VIII nurlar, III, IV, V, VI nurlar ustma-ust tushadi. I X, X….XVI nuqtalar esa abtsssisa o’qida joydashadi.

So’ngra grafigini hosil qilish uchun АI,II nurlari koordinata boshidan boshlab 2 chi bo’lakdan chiqqan vertikal chiziqqacha paralel ko’chiriladi. Uning davomidan АIII nurlar 4 chi bo’lakdan chiqqan vertikal chiziqqacha paralel ko’chiriladi. Shu tartibda kolgan nurlar xam ketma-ket joylashtiriladi. Keyin abstsissa o’qini chap tamonga davom ettirib,

kesma joylashtiriladi, va А1 nukta topiladi. grafigida bajarilgan ishlar grafigida xam takrorlanadi. Shu tariqa siniq chiziqlar yordamida turtkichning oraliq grafigi xosil qilinadi. So’ngra ular ravon tutashtiriladi.

Grafikdagi o’qlarning masshtab koeffitsientlari aniqlanadi.

Mushtumchaning burilish burchagi masshtabi

Tezlik grafigining masshtab koeffitsienti:

;

- qutb masofasi

Vaqt masshtabi koeffitsienti:

;

- mushtumchaning aylanishlar soni
Oraliq grafigida hosil bo’lgan 16 ta nuqta koordinata o’qida 45⁰ qilib joylashtirilgan S_max chizig’i ustiga kichiklashtirilgan yoki kattalashtirilgan holatda ko’chiriladi.

Mushtumchaning eng kichik radiusini topish uchun kesma uzunliklari aniqlanishi zarur, buning uchun S o’zgarmas koeffitsient topiladi. So’ngra 1- А₁, 2-А_{2 ………} kesmalar chizig’i ustidagi nuqtalardan chiqqan gorizontal chiziqlarga joylashtiriladi va turtqichning absolyut tezligi topiladi.

;

bu erda: - mushtumchaning burchak tezligi, rad/sek;

-mutumchaning eng kichik radiusi, mm;

;



:- o’zgarmas koeffitsient.



















А

















lar tezlik grafigidan o’lchab olinadi.







Xulosa

Mashina va mexanizmlar nazariyasi fani turli mexanizmlar, mashinalar mexanikasini strukturasi va dinamik jixattan taxlil qilish xamda sintez qilish usullarini o’rganuvchi fan hisoblanadi.

Masalalarni amalga oshrish uchun mashina mexanizmlar nazariyasi fani ikki qismga bo’lib o’rganiladi.

1. Mexanizmlar analizi

2. Mexanizmlar sintezi

Yana biz bu fanni o’qish davomida mexanizm va zvenolarni harakatlanishini harakatlanish yo’nalishlarini o’rganamiz, bizning injenerlik faolyatimizda mashina mexanizmlar nazaryasi fani katta ahamiyatga ega hisoblanadi.

Men bu kurs loyihani yoritish mobaynida richakli, tishli va kulochoqli mexanizmlarni kinimatik tahlil qilishni o’rgandim.

Asosiy adabiyotlar
1. Фролов К.В ва б. Механизм ва машиналар назарияси. Дарслик. -Т.:Ўқитувчи, 1990.

2. Джураев А ва б. Механизм ва машиналар назарияси. Дарслик. -Т.:Ўқитувчи, 2004.

3. KarimovR.I, SalievA. Mexanizmvamashinalarnazariyasifanidano`quvqo`llanma. -T.: ToshDTU, 2006.

4. Аbduvаliev U.А., KаrimоvR.I. “Аmаliymexаnikа” fаnining «Mаshinа vа mexаnizmlаrnаzа riyasi» bo`limidаnkursishinibаjаrishbo`yishа o`quvqo`llаnmа. –T.: TоshDTU 2008.