Texnologiyasida

BLOKING-GENERATORLAR
27-Ma’ruza
Bloking-generatorlar xaqida umumiy ma’lumotlar
Bloking-generator, transformatorli musbat teskari aloqali relaksatsion generator bo‘lib, katta quvvatli, qisqa impulslarni to‘g‘ri burchakli ko‘rinishdagi va amplitudasi amalda bo‘ladi. CHiqish kuchlanishini katta qiymatlarini olish uchun transformatorda qo‘shimcha cho‘lg‘amdan foydalaniladi. Generatsiyalanuvchi impuls kengligi 1-10mks va kichik bo‘lib, impuls chuqurligi Q o‘nlab-yuzlab bo‘ladi.
Bloking-generator, boshqa turdagi relaksatsion generatorolar, kabi uch xil rejimlarda ishlaydi:

• 
  avtotebratgichli;
  
• 
  kutuvchi;
  
• 
  sinxronizatsiyalash rejimi.
  

Bloking-generatorlar impuls generatori quvvati qisqa impulslarni shakllantirishda va elementlarni taqqoslash qurilmalarida qo‘llaniladi.

28-Ma’ruza
Avtotebratgichli bloking-generator

10.1-rasmda avtotebratgichli bloking-generatora sxemasi keltirilgan. U, musbat teskari aloqali impulsli transformatorli kuchaytirgich bo‘lib, Birlamchi w₁ cho‘lg‘am VT1 tranzistorini kollektor zanjiriga, ikkilamchi (w₂) cho‘lg‘ami esa VT1 tranzistorining baza zanjiriga ulangan. CHiqish kuchlanishini oshirish maqsadida w₃ uchinchi cho‘lg‘am qo‘lanilgan.

Generatorda faza balansini ta’minlash maqsadida birlamchi va ikkilamchi cho‘lg‘amlari qarama-qarshi ulangan.
VT1-tranzistorining o‘zgarmas tok bo‘yicha rejimini R-rezistori, baza tokini aniqlovchi, aniqlaydi. Vaqt belgilovchi RC-zanjiri bloking-generatorni pauza vaqti ( )-ni aniqlaydi. Impuls chuqurligi Q=10…100, bo‘lganidan impuls ( ) va=ti o‘nlab-yuzlab marotaba pauza vaqtidan kichik. Demak, vaqt doimiysi RC zanjirni ( ) amalda tebranish davrini aniqlaydi. Pauza vaqti quyidagi formuladan hisoblanadi:
,

bu erda .

10.1-rasm. Avtotebratgichli bloking-generator sxemasi

Qiymatni baholashda , ikkinchi yig‘indini suratini hisobga olmasa ham bo‘ladi. Unda keltirilgan shartni inobatga olib, bloking-generatorni pauza vaqtini, (davrini va chastotasini) quyidagi ko‘rinishda hosil qilamiz:
;
; .
Bloking-generatorni uyg‘otish uchun ikkita shart bajarilishi lozim-faza balansi va amplituda balansi:

k=0,1,2… (BF);

(BA).
VT1 tranzistorini aktiv rejimda ishlashdan, kuchaytirish koeffitsienti qiymatidan, o‘tkinchi jarayon davrida, o‘rinalmashgan sxemadan va amplituda balansini inobatga olib, quyidagini olamiz:

.
Bundan ma’lum bo‘ladiki, amplituda balansini bajarish uchun:
,
bu erda —VT1- tranzistorining kirish qarshiligining birlamchi cho‘lg‘amga keltirilganligi,
,
bu erda .
Bloking-generatorlar uchun tranzistorlarning tok bo‘yicha kuchaytirish koeffitsienti .
10.2-rasmda avtotebratgichli-blo­king-generatorni ishlash prinsipining ossillogrammalari keltirilgan.
Ossillogrammalarni t₀=0 vaqtdan boshlab ko‘raylik. Avvalgi siklda zaryadlangan S-kondensatori, deyarli nolgacha razryadlanadi (VT1 tranzistori avvalgi siklda yopiq edi) t>t₀ tranzistor VT1 ochila boshlaydi, kollektor toki ortadi, kollektor cho‘lg‘amida o‘z induksiya EYUK hosil qiladi. Buning natijasida baza cho‘lg‘amida EYUK hosil bo‘ladi , «-» VT1 tranzistori-bazasiga ulangan. «+» esa kondensator – S ga, ta’siri natijasida kondensator – S ga, ta’siri natijasida kondensator S zaryadlana boshlaydi. VT1 tranzistorining bazasidagi «-» potensiali baza tokini oshiradi, natijada ortadi, VT1 tranzistori tojsimon ulab-uzish jarayoni ta’minlanadi, qaysiki t₁ vaqtda to‘yinish bilan tugallanadi. Tranzistorni ulab-uzish (t t₀ yopiqdan, t=t₁ to‘yingan) etapida impulsning old fronti shakllanadi. Kondensator-S dagi kuchlanish ( ) kam o‘zgaradi, chunki old front unchalik katta emas. t₀-t₁ oraliqda VT1 tranzistori aktiv rejimida ( ), t₁-t₂ oraliqda esa to‘yingan rejimda, bunda va tranzistor signalni kuchaytirmaydi.
So‘ngra t₁, chunki , amplituda balansi generatorda bajarilmaydi, shuning uchun baza toki kollektor tokini boshqara olmaydi. Ikkilamchi cho‘lg‘amda induksiyalangan EYUK kamayadi, natijada baza toki kamayadi va shu etapda impuls tomi shakllanadi. Baza toki ning kamayishi, baza cho‘lg‘amida o‘zinduksiya EYUK xosil bo‘lishiga olib keladi. Qaysiki baza tokini kamayishiga qarshilik ko‘rsatadi. EYUK ta’sirida kondensator – S zaryadlanadi, VT1 to‘yingan tranzistorning EB-si orqali. R_EB kichik va zaryad tezda bo‘ladi. Bunda bir vaqtda baza toki baza kuchlanishi nolgacha o‘zgaradi va t₂ vaqtda tranzistor to‘yingan xolatdan chiqadi.
Natijada u o‘zining kuchaytirgichli hususiyatini qayta tiklaydi, keyingi aktiv rejimiga o‘tishda t₂ vaqtda, impulsni tomi shakllanishi tugallanadi, so‘ng esa uning orqa fronti shakllanadi.
t₂ – t₃ vaqt intervalida kollektor toki kamaya boshlaydi, baza cho‘lg‘amida o‘zinduksiya EYUK hosil bo‘ladi, qutbli esa avvalgini teskarisi, ya’ni tranzistorni yopishga harakat qiladi. Bunda tranzistor VT1 yopiladi va tojsimon jarayon shakllanadi, t₃ vaqtda u tugallanib, tranzistor yopiladi.
Bu intervalda VT1 tranzistori bazasidagi kuchlanish , teshiklarni bazada so‘rilishi oxirgi vaqti bilan shartlangan bo‘lib, VT1 tranzistori to‘yinishi bilan teskari tok hosil bo‘ladi.
VT1 tranzistori yopilishi momentida kollektor toki noldan farqli bo‘lganligi uchun, u birdan yo‘q bo‘lmaydi. O‘zinduksiya EYUK hisobiga kollektor cho‘lg‘amida kollektorda kuchlanishi manba kuchlanishidan ortiq bo‘ladi. Bunda bo‘lishi mumkin . Ushbu farqni yo‘qotish maqsadida sxemada VD_shR_sh shuntlovchi zanjir qo‘llanilgan.
t₃ dan so‘ng pauza shakllanadi va kondensator S qayta zaryadlanishi R qarshilikdan ga. S-kondensatordagi S ( ) kuchlanish asta-sekin kamayadi va kuchlanish nolga keladi, sxema avvalgi t₀ vaqtga qaytadi va sxemani yangi holati boshlanadi. Bloking-generatorning chiqish kuchlanishining real ko‘rinishi 10.3-rasmda keltirilgan.
Bloking-generatorining impuls kengligini quyidagi formuladan hisoblash mumkin:
.
Impuls frontini kengligi quyidagidan aniqlanadi:
.
, bo‘lganida ekanligini hosil qilamiz.


10.2-rasm. Avtotebratgichli bloking-genera­tor ishlash ossillogrammasi


10.3-rasm. Avtotebratgichli bloking-generatorni chiqish ossillogrammalari