«Тижорат банки активлари ва пассивларини бошқариш» курси Мавзу: Тижорат банки активлари ва пассивларини бошқариш принциплари ва усуллари

“Пул ва банклар” фанига кириш. Фаннинг предмети ва усуллари. Пулнинг пайдо бўлиши, зарурлиги ва функциялари

Маъруза режаси

• 1. Пулнинг пайдо бўлиши
• 2. Пулнинг функциялари
• 3. Монетар сиёсат инструментлари

1. Пулнинг пайдо бўлиши

• Пулнинг пайдо бўлишини талабаларга қиймат шаклларининг эволюцияси орқали тушунтириш мақсадга мувофиқдир.

1. Пулнинг пайдо бўлиши

• Қиймат шаклларининг эволюцияси:
• 1. Қийматнинг оддий ёки тасодифий шакли
• 2. Қийматнинг тўлиқ ёки кенгайтирилган шакли
• 3. Қийматнинг умумий шакли
• 4. Қийматнинг пул шакли

1. Пулнинг пайдо бўлиши

• Маъруза жараёнида талабаларга қоғоз пуллар ва кредит пуллар ўртасидаги фарқлар ҳамда пулнинг моҳиятини намоён бўлиш шакллари тушунтирилиши лозим.

1. Пулнинг пайдо бўлиши

• Қоғоз пуллар ва кредит пуллари ўртасидаги фарқлар:
• 1. Қоғоз пуллар Молия вазирлиги томонидан ёки унинг буюртмаси асосида муомалага чиқарилади.
• Кредит пуллари Марказий банк томонидан муомалага чиқарилади.
• 2. Кредит пулларининг 3 тури мавжуд: вексель, банкнота, чек.
• Қоғоз пулларнинг турлари мавжуд эмас.
• 3. Қоғоз пуллар давлатга тегишли бойликлар билан таъминланади.
• Банкноталар Марказий банкнинг активлари билан таъминланади.

1. Пулнинг пайдо бўлиши

• Пулнинг моҳиятини намоён бўлиш шакллари:
• 1. Пул барча товарлар ва хизматларнинг қийматини ўзида ифода этувчи умумий эквивалентдир.
• 2. Пул мустақил алмашув қийматига эга.
• 3. Пул буюмлашган меҳнатнинг ташқи ўлчовидир.

2. Пулнинг функциялари

• Америка мактаби вакиллари пулнинг қуйидаги 3 функцияси мавжудлигини эътироф этадилар:
• – ҳисоб бирлигини таъминлаш функцияси.
• – айирбошлаш воситаси функцияси;
• – жамғариш воситаси функцияси.

2. Пулнинг функциялари

• Америка мактаби вакиллари пулларнинг товар табиатини, яъни товар хусусиятини тан олишмайди.
• Фикримизнинг исботи тариқасида.
• АҚШлик таниқли иқтисодчи олим, Халқаро Нобель мукофотининг соҳиби П.Самуэльсон:
• “қоғоз пуллар пулларнинг моҳиятини, уларнинг ички табиатини намоён қилади. Пуллар товар сифатида эмас, балки пул сифатида, уларга буюмларни сотиб олиш учунгина керакдир... Пуллар-бу сунъий ижтимоий шартлиликдир”

2. Пулнинг функциялари

• Европа мактаби вакиллари пулнинг қуйидаги 5 функцияси мавжудлигини эътироф этадилар:
• 1. Қиймат ўлчови функцияси
• 2. Муомала воситаси функцияси
• 3. Тўлов воситаси функцияси
• 4. Жамғариш воситаси функцияси
• 5. Жаҳон пули функцияси

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Монетар сиёсат инструментларини талабаларга иккига ажратиб. Яъни анъанавий ва ноанъанавий инструментларга ажратган ҳолда ўргатиш мақсадга мувофиқдир.
• Бундан ташқари, иқтисодий адабиётда монетар сиёсат инструментларини бевосита ва билвосита инструментларга ажратиш мавжуд.

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Монетар сиёсатнинг анъанавий инструментлари:
• 1. Қайта молиялаш сиёсати
• 2. Мажбурий захира сиёсати
• 3. Очиқ бозор сиёсати
• 4. Валюта сиёсати
• 5. Депозит сиёсати

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Марказий банк тижорат банкларини уч хил усулда кредитлайди:
• 1. Тижорат банкларини уларнинг балансидаги тратталарни қайта ҳисобга олиш йўли билан кредитлаш.
• 2. Тижорат банкларини уларнинг балансидаги қимматли қоғозларни гаровга олиш йўли билан кредитлаш.
• 3. Тижорат банкларини тўғридан – тўғри кредитлаш.

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Марказий банкнинг мажбурий захира сиёсатини амалга оширишдан кўзланган мақсадлар:
• 1. Тижорат банкларининг кредит экспансиясини жиловлаш.
• 2. Мамлакат банк тизимининг ликвидлилигига таъсир кўрсатиш.
• 3. Банк банкрот бўлганда унинг мажбуриятлари бўйича ҳисоблашиш.
• Мажбурий захира сиёсати миллий валютани девальвация бўлишига йўл қўймасдан алмашув курсини сақлаб қолиш имконини беради.

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Марказий банкнинг очиқ бозор операциялари:
• * тўғри РЕПО
• * тескари РЕПО

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Марказий банкнинг валюта сиёсати доирасида амалга ошириладиган валюта операциялари:
• 1. Валюта интервенцияси
• 2. Ҳукуматнинг ташқи қарзига хизмат кўрсатиш
• 3. Расмий олтин-валюта захираларини бошқариш

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Марказий банкнинг депозит операциялари:
• Марказий банк тижорат банкларига ва Ҳукуматга тегишли вақтинчалик бўш пул маблағларини ўзининг депозит ҳисобрақамларига жалб этади.

3. Монетар сиёсат инструментлари

• Германиялик иқтисодчи олимлар Марказий банкнинг депозит сиёсатини муомаладаги пул массасини тартибга солишнинг “нозик” воситаси деб атайдилар.

• Эътиборингиз учун раҳмат.