Til, lison, me’yor va nutq munosabati

Leksemaning mazmun silsilasi Sema - Leksemaning mazmun silsilasi bo‘lgan sememani tashkil etuvchi a’zo – sema. Nomema tovushlarning turlicha kombinatsiyalari asosida tashkil topganligi kabi, ana shu semalarning turlicha birikuvi va ba’zilarining o‘rin almashinuvi asosida turli mazmundagi semema vujudga keladi. Bu sememalarning semik tarkibi quyidagicha:
yuz–«odamga xos», «boshning old qismi», «burunning ikki tomoni», «peshonadan iyakkacha», «burundan quloqqacha», «qo‘llanilishi chegaralanmagan», «uslubiy betaraf», «turkiy qatlamga oid», «umumiste’mol»;
jamol – «odamga xos», «boshning old qismi», «burunning ikki tomoni», «peshonadan iyakkacha», «burundan quloqqacha», «qo‘llanilishi chegaralangan», «badiiy uslubga xos», «arabiy qatlamga xos».
Har ikkala leksema ham bir tushunchani ifodalaydi. Ularning mazmun mundarijasi – sememalarining semik tarkibi farqlanadi. Leksemalar sememalarining atash semalari denotatning in’ikosi – tushunchani ifodalaydi. Har bir leksema sememasi o‘xshash va farqlovchi semaga ega. O‘xshash sema ularni guruhlarga birlashtirishga, farqli sema esa ajratishga xizmat qiladi.


Leksemaning nutqiy qo‘llanilishi - leksemaning nutqiy qo’llanishidagi varianti so‘z bo‘lib, ular turlicha matniy qurshov asosida har xil xususiyat kasb etadi.
Leksema tub yoki yasama bo‘lishi mumkin. Masalan, kitob, savdogar, nonchi birliklarini olaylik. Qatordagi kitob va savdogar birliklari tayyorlik, umumiylik, ijtimoiylik xossalariga ega. Biroq tilimizda nonchi degan lisoniy birlik yo‘q. U nutq jarayonidagina hosil qilinishi mumkin va yuqoridagi birliklar ega bo‘lgan xususiyatdan xoli, nonchi birligining nutq jarayonigagina xosligi uning tayyorlik belgisiga ega emasligini ko‘rsatadi.