Aim.Uz
tiklay olmaydi. Demak tashqi kuchning ta’siri to’xtagandan
keyin ham jism
o’zining dastlabki shaklini va hajmini tiklay olmasa bunday deformasiyalanish
plastik deformasiyalanish deyiladi. Deyarli barcha tog’ jinslari u yoki bu
darajada plastiklik qobiliyatiga ega. Gil va tuzlar plastikligi Yuqori bo’lgan
jinslar turkumiga kiradi. Katta bosim va kuchning uzoq vaqt ta’siri natijasida
hattoki mo’rt jinslar ham plastik deformasiyalanishga uchraydi.
Plastik deformasiyalanish mexanizmi u yoki bu kuchlar ta’sirida hosil
bo’lgan deformasiya natijasida jism bo’laklarinig qayta taqsimlanishi va
ularning boshqa bir mustahkam holatga tushishi bilan belgilanadi. Bunda
kuchlarning ta’siri ma’lum bir plastiklik chegarasiga ega bo’ladi.
Qattiq
jismlardagi plastik deformasiyalanish jism bo’laklarining urinma kuchining
maksimal yo’nalishida siljishi bilan boqliq. Qattiq jinslarda
plastik
deformasiyalanish tashqi kuchlarning ta’siri plastiklik chegarasidan o’tgandan
keyin boshlanadi. Donador jinslarning plastik deformasiyalanishida
surilish
yuzalari ko’pincha jism bo’laklarining chegaralarida paydo bo’luvchi
qismlariga moslashadi. Qayta kristallanish yo’li bilan ham donalar shakli
o’zgarishi mumkin.
Tog’ jinslarining qayishqoqlik va plastiklik xossalari bilan birga ularning
yopishqoqlik xossasi ham muhim rol o’ynaydi. Jismning ichki ishqalashini
natijasida bir bo’lagining boshqa bo’laklariga qo’shilishiga qarshilik ko’rsatish
qobiliyati uning yopishqoqligi deyiladi. Jismning
yopishqoqligi qancha katta
bo’lsa, jism plastik deformasiyaga shunchalik katta qarshilik ko’rsatadi.
Modda yopishqoq deyiladi, qachonki tiklanmaydigan deformasiya
tezligining oshishi bilan deformasiya hosil qiluvchi kuchning oshishi ro’y bersa.
Plastik deformasiya tezligi
0
jismning yopishqoqligi bilan aniqlanadi:
0
= / . Bu erda - urinma kuchlanish. Plastik materiallar va jinslar plastik
deformasiyani bir qancha vaqt buzilmasdan ushlab turish qobiliyatiga ega.
Mo’ rt jismlar esa plastik deformasiya ta’ sirida buzilib ketadi. Demak plastik
materiallarda qayishqoqlik va qattiqlik orasida katta interval bor. Bu
Aim.Uz
chegaraning buzilishi har xil burma va uzilmalarni paydo bo’lishiga ta’sir
ko’rsatadi.
Qattiq jismlarining (bunga hamma tog’ jinslari kiradi) ma’lum bir vaqt
ichida qayishqoqlik chegarasidan kichik bo’lgan kuchlanish ta’sirida plastik
deformasiyalanish qobiliyatiga surilish yoki surilma deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: