To‘lov va hisob-kitob balanslari reja

---

TO‘LOV VA HISOB-KITOB BALANSLARI 
Reja: 
 
1.
To‘lov balansi, uning mohiyati, va tarkibi. 
2.
To‘lov balansini tuzish tartibi 
3.
To‘lov balansi tuzishning metodologik asoslari 
 
 

---

1. To’lov balansi, uning mohiyati va tarkibi 
Har bir mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi dunyoda mavjud bo’lgan ilg’or 
an’analarni o’zida joriy qilishga, mamlakat iqtisodiyotini jahon iqtisodiyotiga 
integratsiyalashtirishga, umumjahon xo’jalik komplekslarini yuzaga keltirishda faol ishtirok 
etishga bog’liq. Natijada umumiy erkin savdo hududlari yuzaga keladi. Kapital, xizmatlar 
va boshqa moliyaviy resurslar harakati bo’yicha xalqaro bitimlar tuziladi. Tovarlar, 
xizmatlar, kapital va pul mablag’lari harakati bo’yicha yagona jahon bozori yuzaga keladi 
hamda bu hol xalqaro mehnat taqsimoti va raqobatga asos soladi. 
Mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish darajasi, ijobiy va salbiy jihatlari, kamchiliklari va 
uning ochiqligi davlatlarning to’lov balansida yaqqol o’z ifodasini topadi. 
To’lov balansi
– bu mamlakatning turli tashqi iqtisodiy munosabatlar bo’yicha chetga 
to’laydigan valuta va chetdan kelib tushadigan valyutalarning haqiqiy nisbatini o’zida 
ifodalovchi, jamlovchi balans hujjatidir. 
To’lov balansi mamlakat rezidentlarining boshqa mamlakat rezidentlari bilan ma’lum bir 
davrda amalga oshiradigan iqtisodiy bitimlarining natijalarini o’zida mujassamlashtiradi. 
Odatda, to’lov balansi bir yilga tuziladi va shu muddat ichida mamlakatga haqiqatga kelib 
tushgan barcha valuta tushumlari va barcha valuta chiqimlarini ifodalaydi. 
To’lov balansi mamlakatning boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy munosabatlar holatini, 
milliy iqtisodiyotning holatini belgilab beradi. To’lov balansining holati mamlakatning 
xalqaro iqtisodiy munosabatlari ishonchliligi, mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi va 
sifat darajasini ko’rsatadi va mamlakat iqtisodiyotida mavjud muammolar va ularning oldini 
olish bo’yicha choralar ishlab chiqishga asos soladi. 
To’lov balansini tuzish uslubi Xalqaro Valuta Fondi tomonidan ishlab chiqilgan va har 
bir bitim bo’yicha ikkiyoqlama yozuv (transaksiya) tamoyili asosida olib boriladi. To’lov 
balansi bo’yicha hisob raqamining kredit tomonida eksport, olingan daromad, passivlarning 
oshishi va aktivlarning kamayishi, debet tomonida import, to’langan valuta, passivlarning 
kamayishi va aktivlarning oshishi (ko’payishi) aks ettiriladi. To’lov balansida chetga 
to’lovlar summasi va – chetdan tushumlar summasi ko’rsatiladi. To’lov balansining 
umumiy qismlarini quyidagi chizmada ta’riflash mumkin. 

---