|
0 ‘NINCHI BO‘LIM
XVI bob. Manzarali o‘simliklarni parvarishlash ishlari
Ko‘kalamzor hududlarda yashil o‘simliklar yanada joziba-
dor ko‘rinishga ega bo‘lishida ulami parvarishlash ishlarining
о‘mi beqiyosdir. Parvarishlash ishlari daraxt turlari bo‘yicha
ulaming yoshini e’tiborga olib bajariladi. 0 ‘z vaqtida ekilgan
ko‘chatlarda vaqtida sug‘orish, ko‘chatlar atrofini yumshatish,
ozuqa moddalar berib borish, kasallik va zararkunandalardan hi
moya qilishdan iborat bo‘ladi.
4-jadval
Daraxtzorlarni yoshi bo‘yicha parvarishlab, kesish
ishlarini o‘tkazish turlari
Kesish
ishlarining
turlari
Daraxtzorlar yoshi (yilda)
N ina barglilar
Yaproq barglilar
Qarag‘ay,
mojjevelnik
(yel)
Pista,
yong‘oq,
eman
Qayrag'och,
za-rang, akatsiya,
qayin, olmalar
Terak, tol,
olcha, turanga
Daraxtlar ichiga
yorug'lik tushirish
2 0 yilgacha
20
10
5
Daraxtlarda tozalash
o ‘tkazishda
21-40
21-40
11-20
6-10
Daraxtlami shakllantirish
b o ‘yicha kesish
41-80
41-80
21-40
11-20
O ltib kesish
81 dan yuqori
81 dan
yuqori
41 dan yuqori
21 dan yuqori
Daraxtzorlarining yoshiga qarab quyidagi parvarishlash -
kesish ishlari bajariladi: daraxtzorlar ichiga yomg‘lik tushirish,
yosh daraxtlarda tozalash ishlarini o‘tkazish, daraxtlaming
210
yaxshi o‘sib, rivojlanib shaklga ega bo‘lishi uchun kesish,
tashlab kesish.
Manzarali daraxtzorlarda parvarishlash - kesish ishlarining
maqsadi: o‘rmonlaming saqlanishi, suvlaming sanitar-gigiyenik
va boshqa bir nechta foydali xususiyatlarini ko‘tarish;
— daraxtzorlaming turlar bo‘yicha tarkibini yaxshilash;
— daraxtzorlaming chidamlilik va sifatini oshirish;
— daraxtzorlaming tozalik xususiyatini oshirish;
— daraxtzorlaming hosildorlik xususiyatlarini oshirish;
— daraxtzorlaming yog‘och mahsulotiga bo‘lgan talabga
javoban foydalanish o‘lchamini oshirish.
Yorug‘lik tushirishning asosiy maqsadi daraxtzorlar tar
kibini yaxshilash va asosiy daraxt turlarining rivojlanishiga
sharoit yaratish.
Daraxtzorlarda tozalash ishlarini o‘tkazish - bu asosiy
daraxt turlari ma’lum maydonda joylashishi va o‘sib rivojlani
shiga sharoit yaratish.
Daraxtzorlarda kesish ishlarini o‘tkazish daraxt tanasining
to ‘g ‘ri rivojlanishiga qulay sharoit barpo qilish va eng yaxshi
daraxtlar shoxlarining о‘sib rivojlanishiga asos bo‘ladi.
0 ‘tib kesish yaxshi daraxtlaming o‘sish darajasining shakl-
lanishini, har tomonlama o‘sib-rivojlanishini aniqlashga im-
koniyat beradi.
Siyraklashtirish yaxshi daraxt turlariga yaxshi sharoit yara
tish, yog‘och qismi tezroq ko‘payishi uchuy pishib kelayotgan
daraxtda kesish, sanitar maqsadida kesish, turlami yangilash va
yangi ko ‘rinish berishda 1,3 m balandlikda tanasining diametri 8
sm va undan yuqori bo‘lganlari ajratiladi va daraxt tanasiga
max.sus kleyma(tamg‘a) qo‘yiladi.
Daraxtlami parvarish qilish davrida ulami qisman kesish
ishlarida ma’lum maqsad ko‘zlanadi: daraxtzorlar tarkibi va
ulam ing sifatini yaxshilash, mayda daraxtzorlar chegaralarini
shakllantirish, yosh daraxtlarda siyraklashtirish ishlarini olib
borish va hokazolar.
211
Daraxtzorlar tarkibini shakllantirishda ulami asosiy va
yordamchi daraxt turlariga ajratish. Bu holda daraxtzorning
asosiy turi daraxtlaming 50-70% idan kam bo‘lmasligi kerak.
Ularga asosiy daraxt turlari va gigiyenik xususiyatga ega
bo‘lgan ushbu sharoitda o‘sib-rivojlangan turlari kiradi. Nina
bargli daraxt turlari ichida asosiy turlari qora qarag‘ay,
mojjevelnik sinfi (archalar); yaproq bargli daraxt turlari ichidan
eni bo‘yicha daraxtlami m alum tartibda joylashtirish. Manzarali
yong‘oq, eman, qayin, qayrag‘och, zarang va boshqalar.
Yordamchi turlar: do‘lana, chetan, oq akas, oq tut va boshqalar.
Daraxtzorlarni shakllantirishda daraxtlaming
quyidagi
sinflari qo‘llaniladi: yaxshi daraxtlarga asosiy turlar, l-II sinflar-
ga mos bo‘lganlari, to‘g‘ri o‘sib-rivojlangan manzarali daraxt
turlari kiradi.
Yordamchi daraxt turlariga baquvvat, o‘zining o‘sib rivoj-
lashnishi bilan asosiy daraxt turining o‘sishiga yordam bemvchi
manzarali va chiroyli landshaft hosil qiluvchi turlar kiradi.
Keraksiz daraxtlarga qurigan, kasallangan va zararkunan-
dalar bilan zararlangan, asosiy daraxt turining o‘sishiga xalaqit
beruvchi, tanasi xunuk bo‘lgan va landshaft tarkibini buzuv-
chilar kiradi. Ushbu daraxtlar o‘z vaqtida kesib olib tashlanishi
zarur. Shahar o‘rmonlarida kesishdan asosiy maqsad yuqori
manzara bemvchi va sanitar ahamiyatga ega bo‘lgan daraxt
turlarini shakllantirishdan iboratdir.
212
16.1-rasm. Manzarali bog‘dorchilikda foydalaniladigan
asosiy ish qurollari.
1-egilgan katta bog‘ pichog‘i; 2-egilgan kichik bog‘
pichog‘i;
3-payvandlash pichog‘i; 4-payvandlashda, ulash ishlarida
ishlatiladigan pichoq;
5-bir tomonlama kesadigan bog‘ qaychisi; 6-shoxlami ikki
tomonlama kesuvchi qaychi; 7-o‘simliklarga shakl beruvchi
qaychi; 8-pastki shoxlami ushlab kesuvchi qaychi; 9-yuqoridagi
shoxlami ushlab kesuvchi qaychi; 10-ko‘ndalangiga kesuvchi
arra; ll-b o g ‘ arrachalari; 12-o‘rtacha shoxchalarni kesuvchi
arra; 13-oraliq shoxlami kesuvchi arra; 14-daraxt po‘stloqlarini
tozalovchi skrebok; 15-daraxt tanasi yoriqlarini va do‘ng
qismlarini oluvchi skrebok; 16-daraxt tanasini tozalovchi po'lat
cho‘tka; 17-begona o‘tlami tozalovchi ketmoncha; 18-yumshoq
cho‘tka; 19-simli bog‘ cho‘tkasi; 20-bolta; 21-soch tolali
cho‘tka.
213
16.2-rasm. Manzarali, yaproq bargli daraxtlami parvarishlash ishlari.
Yoritish uchun bir turdagi daraxtlaming shox-shabbasi bir-
biriga yaqinlashganda va o‘sishdan orqada qolganda kesiladi.
0 ‘sishdan qolganlari, sovuqdan va tashqi ta’sirdan zararlangan-
lari olib tashlanadi. Daraxtzorlarda tozalik maqsadida kesish
ishlari o‘tkazish, sifatli maydon bo‘yicha bir me’yorda
joylashganlari tanlab olinadi. Kesishda daraxtlar ochiq turishi
keyingi daraxtlaming o‘sib-rivojlanishiga sharoit yaratishi zamr.
Tez o‘suvchi daraxt turlari uchun kesishning qaytarilishi
yoritish va tozalashda 3 yilgacha. Siyraklatish va tashlab kesish
usulida 5 yilgacha. Yoritish va tozalash usulida kesish uchun 5
yilgacha. Ba’zi daraxtlarda siyraklatish va tashlab kesish 7-8
yilgacha davom etadi.
214
Do'stlaringiz bilan baham: | 
