Тошкент давлат аграр университети н. Т. Хакимова, Р. К. Саттарова

БЕЛГИЛАРИ 
 
Топшириқ ва машғулот ўтиш тартиби:
Фитоплазмалар қўзғатадиган 
касалликларни ташқи белгилари билан гербарийлар орқали танишиш. 
Талабалар расмларни дафтарларига чизиб оладилар. 
 
Ўсимликларда фитоплазмалар қўзғатадиган касалликларнинг 
умумий тавсифи
. 
Микоплазмалар юмалоқ, эллипсимон ёки маълум шаклсиз бўлиб, 
уларнинг диаметри 26-1000 НМ, мембрана билан ўралган, лекин хужайра 
кобиғи йўқ. Микоплазмалар, вирусларга нисбатан мураккаброк тузилишга 
эгадир. Уларнинг таркибида 2 хил нуклеин кислота-ДНК ва РНК бор. 
Микоплазмалар зарарланган ўсимликнинг флоэмасида (тўрсимон най, 
флоэма паренхимаси, йўлдош хужайра) хужайрасининг цитоплазмасида 
кузатилади. Бу макроорганизмлар соғ ўсимликка цикадка хашорати, зарпечак 
орқали хамда пайвандлаш даврида ўтиши мумкин.Ҳозирги вақтда 60 га яқин 

---

105 
экинларда микоплазмалар қўзғатадиган касалликлар маълум. Микоплазмалар 
қўзғатадиган касалликларни аниқлашнинг асосий усули бўлиб, электрон 
микроскоп ёрдамида кузатиш хисобланади. Микоплазмалар вируслардан 
фарқли равишда сунъий озиқа муҳитларида ривожланади. 
Тетрациклин гуруҳига мансуб бўлган антибиотикларнинг 
микоплазмаларга таъсири жуда сезиларли. Уларни касалликка қарши 
қўлланилганда ўсимлик маълум миқдорда айрим ҳолда бутунлай соғайиб 
кетади. Бундай холат микоплазма қўзғатадиган касалликларни аниқлашда 
хам фойдаланиши мумкин. 
Охирги вақтда ўсимликларда микоплазмалардан ташқари, риккетсия ва 
спироплпзмаларга яқин бўлган организмлар хам кузатилган. 
Фитоплазмаларни ўсимликларда қўзғатадиган касалликларининг
белгилари
.
Микоплазмалар ўсимликларда қўзғатадиган касалликларни ташқи 
кўриниши қуйидаги турларга бўлинади: сарғайиш, пастбуйлилик, 
супургиларни хосил бўлиши ва ўсимликнинг генератив аъзоларини 
ўзгариши. 
Микоплазма 
қўзғатадиган 
касалликларнинг 
сарғайиш 
тури 
ўсимликнинг бутунлай ёки айрим шохларини сариқ тусга кириши 
кузатилади, бунда зарарланган аъзоларнинг флоэмасига ўзгариш содир 
бўлмай, балки ўсув жараёни бузилганлиги кузатилади. Касалликнинг 
сарғайиш турига шафтоли ва астрани сарғайишини, шолини пастбуйли 
сарғайиш касалликларини хамда бошқа бир қатор мисолларни келтиришимиз 
мумкин. 
Микоплазма қўзғатадиган пастбўйлилик ва супургиларни ҳосил 
қилиш касаллик турлари ҳам кенг тарқалгандир. 
Пастбўйлилик 
касаллик турини кўпроқ ғалла донли экинларда 
кузатилади. Касалликни бу тури билан танишиш учун сулини пастбўйлилик 
касаллигини олиш мумкин. Бунда зарарланган сулининг бўйи паст бўлиб, 
унинг пояси ривожланмай, бутун барглари илдиз атрофига тўпланган бўлади, 
поялар сони хам бир қанчага етади. Бундай ўсимликнинг илдизи 
ривожланмай, бир тутам бўлиб қолади.