Toshkent davlat agrar universiteti sayyora xolmirzayeva

Iqtisodiy terminlarning boyib borish yo‘llari




Affikslar ishtirokida hosil qilingan yasama lug‘aviy birliklar hisobiga

Boshqa sohaga oid terminlarni maxsuslashtirish hisobiga

Qadimdan qo‘llanib kelingan iqtisodga oid leksemalar hisobiga

qarzdor, ishsizlik, tejamkor, boylik

qoldiq, o‘sim, daraja, qonun

garov, dallol, savdo, bitim

Hozirgi o‘zbek tili lug‘at tarkibida, uning iqtisodiy terminlar tizimida yuqoridagidek umumturkiy, o‘zbek terminlari bilan bir qatorda fors-tojikcha, arabcha, shuningdek, ruscha-baynalmilal leksemalar ham qo‘llanib kelinmoqda. Masalan, sarmoya, savdogar, tojir, sarkor, daromad, dastmoya kabi fors-tojikcha so‘zlar asosiy iqtisodiy terminlar bo‘lib qo‘llanmoqda.
O‘zbek tili iqtisodiyot terminologiyasining ruscha-baynalmilal terminlar hisobiga to‘ldirilishi haqida gap ketganda shuni aytish kerakki, rus tili leksikasi imperiya davrida mahalliy tillarga, xususan, o‘zbek tiliga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Masalan, veksel, preyskursant, kredit, tovar, buxgalter, bank, kassir, avans, makler va boshqalar.



заявка

buyurtma



адресат

oluvchi



адресат

jo‘natuvchi



прейскурант

narxnoma

O‘zbek iqtisodiy terminologiyasida milliylik va baynalmilallik masalasi murakkab masaladir, chunki u nafaqat o‘zbek tilida, balki boshqa tillarda ham yetarlicha hal qilinmagan.⁶ Ma’lumki, termin tilga qabul qilish murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki o‘zbek tilining tovush tizimi va grammatik qurilishi termin qo‘llanilayotgan tilnikidan keskin farq qiladi. Shu bilan birga, kirib kelayotgan so‘z va termin aynan o‘z ma’nosida boshqa tilda qo‘llanilmasligi mumkin. Ba’zan esa terminning kirib kelish jarayonida ma’no o‘zgarishlar ro‘y beradi. Terminlar bir tildan ikkinchi tilga o‘tayotganida bir qator xususiyatga ko‘ra farq qiladi. Mustaqillikdan so‘ng, rus tilidan iqtisodiy so‘zlarni o ‘zlashtirishda qonuniy va asosli yo‘l tanlandi. Mustaqillikka qadar ko‘pgina iqtisodiy so‘zlarning rus va o‘zbek tilidagi variantlari parallel qo‘llanilib kelingan edi. Masalan, soliq-nalog, iqtisodiyot-ekonomika, foiz-protsent va boshqalar. Mustaqillikdan so‘ng, o‘zbek iqtisodiy terminologiyasida o‘ziga xos yo‘l tutildi. Bu quyidagilardan iborat:

1. 
   ruscha baynalmilal iqtisodiy terminlar o‘zbek tilida aynan tarjimasiz qo‘llanilmoqda: dollar, akkredetiv, banknot, kredit va boshqalar.
   
2. 
   ruscha baynalmilal iqtisodiy terminlarning ba’zilari tarjima qilindi yoki uning o‘zbek tilidagi muqobillari qo‘llanila boshlandi: anketa-so‘rovnoma, kapital-mablag‘, litsenziya-ruxsatnoma, reforma-islohot, defitsit-taqchil.
   

Baynalmilal iqtisodiy so‘zlarni o‘zbek tiliga qabul qilishda terminning o‘zbek tilini tovush tizimiga mosligiga, uning o‘zbekcha muqobili bor-yo‘qligiga, tarjima qilish ehtiyojiga, uning mazmuniga, sodda va ravonligiga e’tibor berish kerak.