Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Keywords:
literal studies, character, plot, composition, conflict, language, style, method and 
skills. 
Taniqli olim va munaqqid Matyoqub Qo‘shjonov ilmiy-ijodiy merosining o‘zbek 
adabiyotshunosligi taraqqiyotidagi o‘rni beqiyos. Olim butun umri davomida og‘ir, mashaqqatli 
hamda matonatli hayot yo‘lini bosib o‘tdi. Ikkinchi jahon urushining dastlabki yillaridan to oxirigacha 
qonli janggohda vatan sharafini munosib himoya qildi. Yoshlikdan o‘rgangan ovchilik mahoratini 
jangda dushmanga qarshi qo‘llab, merganligini namoyon etdi. Urushdan shonli g‘alaba bilan qaytgan 
Matyoqub Qo‘shjonov endi o‘z mahoratini adabiyotshunoslik va tanqidchilik ilmida davom ettirdi. 
Ilmda ham o‘ziga xos merganlik taqozo etiladi. Bu merganlikda endi nishonni miltiqning miliga qarab 
emas, balki badiiy asarning qat-qatiga kirib boradigan, uning saragini sarakka, puchagini puchakka 
ajratib baholaydigan, eng muhimi, ijodkorning badiiy olamini kashf etadigan tafakkur kengliklariga, 
ko‘ngilning intuitiv sezgilariga asoslangan sinchilik mahoratini namoyon etish taqozo etilardi... 
Matyoqub Qo‘shjonovning badiiy asar talqinidagi sinchilik mahorati, eng avvalo, hayotiy haqiqatning 
badiiy haqiqatga aylanish jarayoni va xarakterlar psixologizmini chuqur mantiqiy dalillar bilan 
asoslashida ko‘zga tashlanadi. Bu olimning badiiy asar tahlilidagi o‘ziga xos uslubini belgilaydi. “Uslub 
– o‘zlik. Uslub – xarakterning botiniy suvrati. Uslub qaysidir ma’noda, taqdir. Mashhur kishilarning 
ilk ilmiy-ijodiy qadamlari bilan oxirgi qadamlari, izlariaro uzviy birlik, bog‘liqlik bo‘ladi. Izzat Sultonov, 
masalan, 30-yillardayoq adabiyot nazariyotchisi sifatida tanilgan edi. Uzoq umrining oxirigacha olim 
nazariya muammolari bilan shug‘ullandi. Matyoqub Qo‘shjonov o‘zbek adabiyotshunosligiga 
xarakter muammosini olib kirdi. U o‘nlab yozuvchilar, shoirlar ijodini xarakter muammosi nuqtayi 
nazaridan o‘rgandi. Ozod Sharafiddinov ilk kitobidayoq qalb, poeziya masalasini ko‘targan edi. 
Olimning barcha asarlari, maqolalarida qalb bilan bog‘liq muammolar asos qilib olinadi”. 
Taniqli adabiyotshunos olim A.Rasulovning ushbu fikrlari, ayrim istisnolar borligiga qaramay, 
XX asr adabiyot ilmining uch zabardast olimi, ularning ilmiy konsepsiyasi va uslubiy o‘ziga xosligini 
belgilashda muhim ahamiyatga ega. Buni biz ko‘plab olimlarning haqli e’tiroflarida ko‘ramiz. Taniqli 
adabiyotshunos olim H.Umurov 60-yillar tanqidchiligi haqida fikr yuritar ekan, M.Qo‘shjonovning 
munaqqidlik mahoratini A.Qodiriy va Oybek romanlari tadqiqiga bag‘ishlangan tadqiqotlari tahlili 
orqali yoritadi. Olimning “Abdulla Qodiriyning tasvirlash san’ati” kitobida yozuvchining san’atkorligi, 
avvalo, romanda tasvirlanayotgan tarixiy davrning qaysi jihatlari qayday aks etgani bilan, adib qay 
darajada yangi so‘z ayta olgani, asardagi obrazlar, xarakterlarni badiiy unsurlar, haqqoniy detallar 
orqali tahlil qila olishida, deb belgilaydi. “Ana shu tahlilni o‘rni kelganda o‘zining his-hayajoni, “dardi” 
va e’tiqodi bilan, publitsistik ruh va falsafiylik bilan charxlaydi”
1
. Bu fikrlar olimning M.Qo‘shjonov 
ilmiy uslubining o‘ziga xosligini aniq-tiniq ifodalovchi xulosadir.
1
Расулов А. Танқид, талқин, баҳолаш. –Т.: ФАН, 2016. 

---

215