Toshkent davlat sharqshunoslik instituti ―Sharq tillarini o‗qitish metodikasi va pedagogika‖ kafedrasi

Uchinchi bosqich – yangi bilimlar, mashqlar, mustaqil ishlar, o‗qituvchining qo‗shimcha 
izoxlari orqali mustaxkamlanadi. 
To‗rtinchi bosqichda – ular o‗zlashtirib olgan bilimlariniimkoniyatga qarab amaliyotga 
tadbiq qiladilar.  
Bularni  bilish  orqali  o‗qituvchi  ta‘lim-tarbiya  jarayonini  samarali  boshqarishi  mumkin. 
Shuning uchun o‗quv jarayonining xamma bosqichlarida o‗qituvchi yetakchi va boshqaruvchilik 
vazifasini  o‗ynaydi.  Bu  fikrlarga  xulosa  chiqaradigan  bo‗lsak,  o‗qitish  jarayoni  bilish 
faoliyatining muxim tarmog‗i sifatida qator vazifalarni bajradi. Jumladan:  
a) o‗quvchi va talabalarda bilim, ko‗nikma va malakalarini xosil qiladi.; 
b) ularda duneqarashni, ishonch va e‘tiqodlarini o‗stiradi; 
v)  yoshlarni  muayyan  darajada  o‗qimishli,  madaniyatli,  tarbiyali  kishilar  bo‗lib 
yetishishlariga, qobiliyat va iste‘dodlarini o‗stirishga erishiladi. 
Bu  vazifalarni  muvaffaqiyatli  xal  etish  uchun  o‗qituvchida  o‗z  kasbiga  layoqat  bo‗lishi 
lozim.  Layoqatlilik  pedagogik  mexnatni  muvaffaqiyatli  bajarishga  qodir  bo‗lishdir.  Bu  avvalo, 
pedagogik kasbning ijtimoiy roli va zaruriyatini yaqqol tasavvur qila olishida ko‗rinadi. Bundan 
tashqarii  o‗qituvchi,  o‗quvchiga  o‗z  faoliyatining  ob‘ekti  sifatida  qiziqib  qarashi,  uning  extiyoj 
va xususiyatlarini tushuna bilishi lozim.  
Bundan  tashqari  o‗qituvchi  ta‘lim  jarayonida  xar  bir  o‗quvchi-talabaning  bilimi  va 
tarbiyalanganlik  darajasini  aniqlay  olishi  va  xisobga  olishi,  o‗quv  materiallarini  to‗g‗ri  tanlay 
bilishi,  taxlil qila  olishi va  umumlashtira  bilishi  pedagogik  maxorat  uchun  zarur  bo‗lgan  ta‘lim 
usullari,  vositalari  va  shakllarini  mukammal  bilish,  o‗quvchiga  nisbatan  talabchan  bo‗lish 
pedagogik vaziyatga qarab ulardan o‗rinli foydalana olish, ta‘lim natijalarini dastlabgi va keyingi 
ko‗rsatgichlar  bilan  taqqoslash,  taxlil  qili  shva  xulosalash  kabilar.  Xullas,  o‗qituvchi  keng 
ko‗lamdagi didaktik bilimlarga, pedagogik maxoratga ega bo‗lishi lozim.  
Uzluksiz  ta‘lim  tizimi  o‗quv  tarbiya-tarbiya  jarayonining  xamma  bosqichlarini  qamrab 
oladi xamda xar tomonlama yetuk barkamol avlodni yetishtirish uchun shart-sharoitlar yaratadi. 
Shu  sababli  mamlakatimizda  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi  asosida  uzluksiz  ta‘limni  tashkil 

---

etish va rivojlantirishning asosiy tamoyillari (prinsiplari) belgilanadi. Bular ta‘limning ustvorligi, 
ta‘limni  demokratlashuvi,  ta‘limniinsonparvarlashuvi,  ta‘limning  ijtimoiylashuvi,  ta‘limning 
milliy  yo‗nalganligi, ta‘lim va tarbiyaning uzviy  bog‗liqligi, iqtidorli  yoshlarni aniqlash,  yuqori 
darajada bilim olishlari uchun shart-sharoitlar yaratish kabilar. Jamiyat talab qilayotgan uzluksiz 
ta‘limga tegishli bu qonun-qoidalar o‗qitish, bilim berish, ya‘ni talim jarayoniga xam  samarali 
ta‘sir ko‗rsatadi. Pedagogikada ta‘limning ilmiy-nazariy, uslubiy asoslari aloxida, ya‘ni didaktika 
qismida o‗rganiladi. Bu jarayonda ta‘lim prinsiplariga xam aloxida to‗xtaladi. 
Yaqin  va  O‗rta  Sharqda  Xorazmiy,  Forobiy,  Beruniy,  Ibn  Sino,  Umar  Xayyom,  Tusiy 
kabi mutafakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. Yan Amos Komenskiy, shveysariyalik pedagog 
I.G.Pestalotssi,  nemis  pedagogi  A.Disterverglar  Yevropada  didaktikaning  rivojlanishiga  katta 
xissa qo‗shdilar. Ular pedagogik qarashlarining muxim xususiyati shundan iborat ediki, mazkur 
olimlar  doimo  predmetning  qiyofasiinson  ongida  mavzumlashuvi  jarayoniga,  mana  shu 
predmetning  moxiyati  va  o‗ziga  xosligini  tushunish  sodir  bo‗lishi  xamda  shakllanishiga  e‘tibor 
berganlar. 
Sharq xalqlari pedagogikasining buyuk allomasi Yusuf Xos Xojib «Qutadg‗u bilig» asari 
orqaliilm-fan,  ma‘rifatning  axamiyati,  ta‘rifi  va  tavsifida  odamlarni  tinmay  ilm  olishga,  bilim 
o‗rganishga  undadi.  Bilimlar  rivojida  Sharqning  yana  bir  buyuk  mutafakkiri  Al-Xorazmiyning 
salmoqli  xissalari  bor,  albatta.  Buyuk  olim  algebra,  arifmetika,  astronomiya,  geografiya  va 
musiqa soxalarida bir qancha asarlar yozgan. 
Sharqu  g‗arb  ma‘naviy  merosi  asosida  pedagogik  jarayondan  markaziy  o‗rin  olgan 
didaktika doimo rifojlanib bordi, didaktika rivojiga buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy 
xam katta xissa qo‗shgan. Uning «Buyuk didaktika» asari o‗qitishni rivojlantirishga katta ta‘sir 
ko‗rsatdi va muallimlarning doimiy foydalaniladigan adabiyoti bo‗lib qoldi.