171
OO‘Yu va O‘MM Vazirligi tizimidagi sotsial monitoring axborot
aloqalari
XULOSA
Sotsiologiya kursi bo‗yicha bayon qilingan ma'lumotlar asosida
quyidagi xulosalarga kelish mumkin.
1) Jamiyatda yashab turib, uni bilmaslik — bu katta yo‗lga tushib
olib istagan makonini qidirib topolmaslikdir. Ammo jamiyat inson
hayotida va faoliyatida o‗rganishi va ilmiy bilishi lozim bo‗lgan eng
murakkab og‗ir bo‗lgan ob'ektdir. Jamiyatshunoslik, jumladan sotsiologiya
fani tabiatshunoslik fanlaridan ancha orqada qolmoqda. Lekin jamiyat
faoliyati va taraqqiyoti, boshqaruv mexanizmlari,
sotsial progressning
istiqbollari haqidagi qonunlar tan olinishi va ularni bilish talab etiladi. XXI
asriing eng asosiy vazifasi jamiyat taraqqiyotini chuqurroq o‗rganib, uning
ochilmagan qonunlarini ochish va inson taraqqiyotini muqobil tarzda olib
borishni taqozo qiladi. Insonlarni dunyo taraqqiyotiga mos ravishda
tarbiyalashda, inson tafakkurini ilmiy asosda va millim ruhda
shakllaiishida va nihoyat jamiyat taraqqiyotining optimallashuvida
sotsiologiya
fanining
o‗rni beqiyosdir va u hozirgi zamon
jamiyatshunosligida yetakchi rol o‗ynaydi.
Prezident devoni
OO‘Yu va OMM
vazirligi
Oliy va o‘rta
maxsus
maktab
muammolari
insituti
Vazirlar
Maxkamasi
O‘MMYu lari
OO‘Yu Vazirligi
Sotiologik
tadqiqotlar markazi
ОO‘Yu lari
Хududiy muxbirlik punktlari
172
Sotsiologik fikrlar ming yillar ilgari ma'lum bo‗lsa ham, u fan sifatida
tan olinganligiga yuz ellik yildan oshdi. Shu qisqa vaqt ichida bu fan
insonlarning o‗z-o‗zini bilish, jamiyat taraqqiyotining yangi modelini
yaratishda o‗zining salmoqli hissasini qo‗shdi. Jamiyat bugun sotsiologiya
yordamida o‗z-o‗zini yo‗naltirish va o‗z-o‗ziii taraqqiy ettirish
imkoniyatiga ega bo‗lmoqda. U o‗z tarixi mobaynida har xil va qarama-
qarshi dunyoqarashlarni ham talqin qildi. Plyuralizm va dunyoqarashlar
o‗rtasidagi qarashlarni tahlil va
talqin qilish hozirgi zamon
sotsiologiyasining asosiy jihatlaridandir.
Sotsiologiyaning bu jihatlari fandagi bitmas tuganmas manbai bo‗lib,
fan ular orqali, boyidi va taraqqiy etib boradi. Agar umumsotsiologik
nazariyalar majmuasini yaratish mumkin bo‗lsa, u holda hozirgacha
yaratilgan konsepsiyalar, maktablar bunga asos bo‗la oladi.
Sotsiologiyaning
diqqat
markazida
shaxsiing
o‗zaro ta'sir
muammolari, sotsial guruhlap bir butun jamiyat yotadi. Aytish lozimki, bu
muammolar sotsiologiyaning asosiy vazifalarini tashkil etadi. Ularning
o‗rtasidagi munosabatlarni o‗rganish, ularning o‗zaro ta'sirini foydali, ya'ni
garmonik asosda tashkil etish sotsiologiyaning xizmati va mahsuli
hisoblanadi. Shaxsni, ya'ni oila a'zolarini takomillashtirmasdan turib,
jamiyatni takomillashtirib bo‗lmaydi. Inson ikki xil: aqlli va hayvonsifat
bo‗ladi. Aqlli odamda ijtimoiy mohiyat birinchi o‗ringa chiqsa,
undan
oliyjanob, sahovatli, odob-ahloqli va yuqori ma'naviyatln inson chiqadi. Bu
odam ijtimoiylashgan inson sifatlarini o‗zida mujassamlashtirib, tarixan
tarkib topgan eng ezgu munosabatlarning timsoliga aylanadi, muayyan
jamiyat jamoa tomonidan qabul qilingan ko‗pchilik e'tirof etgan odob-
ahloq va huquq maqomlari doirasidagina faoliyat yo‗nalishini belgilaydi.
Aqlli odam (shaxs) zotida ijtimoiy mohiyatini birinchi o‗ringa
chiqishida u yashab, faoliyat ko‗rsatayotgan jamiyatdagi ijtimoiy,
iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, ahloqiy, mafkuraviy
va boshqa munosabatlar
hal qiluvchi rol o‗ynaydi. Bu munosabatlar birgalikda insonni muayyan
shaxs sifatida shaklnanishi uchun sharoit bo‗lsa, unda aqlli odam
ko‗rinishida biologik mohiyatni yuzaga qalqib chiqishi imkoniyati
yuksaladi.
a) Ijtimoiy ahamiyat birinchi o‗ringa chiqib olishi uchun, aqlli Odam
(shaxs) ning o‗ziga bog‗liq, jihatlari ham ko‗p nutq tili va murakkab
tafakkur qilish qobiliyatiga ega bo‗lgan bu shaxsning olamni, ayniqsa o‗z-
o‗zini anglashda dunyoga qarashning tarkib topgan muayyan sistemasi
katta rol o‗ynaydi. Muayyan dunyoqarash, dunyoni anglash nuqtai
nazaridan ifodalangan g‗oyalar,
dasturlar, ahloq-odob maromlari aqlli
173
Odam (shaxs) ishonchiga aylansa qadirlanadi, e'zozlanadi.
Aqlli Odam (shaxs)ni shakllanishi aqlli va adolatli jamiyatni
shakllanishiga olib keladi. Bu vazifani bajarishda sotsiologiya va
sotsiologlarning o‗rni beqiyosdir.
4)Sotsiologik tadqiqotlarni olib borishda nazariya bilan amaliyotni
o‗zaro chambarchas bog‗liqligini ta'minlash muhim omillardan
hisoblanadn. Shu bilan muammoni amaliy jihatdan to‗g‗ri tadqiq qilish
uchun haqiqiy hayot bilan bog‗likligini ta'minlashga,
hayoliy va mujmal
tasavvurlardan qutilishga, sotsial hayotni programmalashga va amaliy
tadbir-choralarini yaratishga imkon beradi. Nazariya va amaliyot
o‗rtasidagi optimal aloqa metodlarini to‗g‗ri va aniq axborotlar to‗plashni,
har xil qonuniyatlarni ilmiy asosda isbot qilishni va nihoyat istiqbolni ko‗ra
bilish va uzoqda mo‗ljallangan bashoratlarni aniq, bajarilishini ta'minlaydi.
5)Tarixiy va hozirgi vaqtdagi kuzatilayotgan sotsial tajribalar shuni
ko‗rsatmoqdaki, bo‗layotgan ijtimoiy portlashlar va krizislar, anomal
holatlar jamiyat taraqqiyotining yo‗lini tanlashda jamiyatshunoslik va
ayniqsa sotsiologiya fanlariga
tayanmasdan shu tuzilishning, qaror qabul
qilishning va boshqarishning oqibatidir. Sotsial siyosat va sotsial
amaliyotga va ular tomonidan yaralgan ilmiy chora-tadbirlarga amal
qilmaslik jamiyatni og‗ir ahvolda qoldirishni isbot talab qilmaydigan
jarayonidir. Bunga dunyo miqyosida misollar juda ko‗p.
Krizislardan qutulishlikning va rivojlanishning asosiy yo‗li
jamiyatshunoslikni, jumladan sotsiologiyani takomillashtirish, uni siyosat
va amaliyot hayot bilan bog‗lashdir. Ushbu kitobdan maqsad ham,
kitobxonlarga shu muammolarni o‗rgatish,
hamda yechishda ularni
safarbar qilishdan iboratdir.
