3. Aholini ekologik havfsizligini ta'minlashga qaratilgan ekologik huquqiy
munosabatlar.
Ushbu ekologik-huquqiy munosabatlar yo`nalishlari o`z mazmun-
moxiyatiga ko`ra bir-biri bilan chambarchas bog`lik bo`lib, jamiyatning tabiat
bilan o`zaro ta'sirlar tizimida tutgan o`rni muammolarni xal qilishda
qo`llaniladigan chora-tadbirlari, uslublari va o`ziga xos xususiyatlari bir-biridan
farq qiladi.
Atrof tabiy muhitni muhofaza qilish - jamiyatda yer, yer osti boyliklari,
suv, o`rmon, xayvonot va o`simlik dunyosi hamda atmosfera xavosini muxofaza
kilish, tabiy xosilalar va ekologik kompleslarni saqlash, qayta tiklash, atrof
muxitning biologik xilma-xilligini ta'minlash bilan bog`lik qoida-talab, chora-
tadbirlarning yig`indisi xisoblanadi. Ayniksa, XX asrda tabiiy muhitni muhofaza
qilish yo`nalishiga katta e'tibor beriliib, har bir davlat turli dastur, rejalar va
qonunchilik hujjatlari qabul qilingandir.
Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish bilan bog`lik chora-tadbirlarni
amalga oshirishga qaratilgan qonunchilik hujjatlari, qoida-talablari muhofaza
ahamiyatidagi ijtimoiy-ekologik munosabatlarini tartibga soladi.
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish deganda, jamiyat a'zolarining o`z
extiyojlarini qondirish maqsadida tabiatning foydali qismlarini o`zlashtirishishi
tushuniladi.
Tabiy resurslardan okilona foydalanish -jamiyatning turli extiyojlarini
qondirish maqsadida yer, yer osti boyliklari, suv resurslari, atmosfera xavosi,
o`simlik va xayvonot dunyosida foydalanishga qaratilgan ilmiy jixatdan davlat
dastur
va rejalari, qonunchilik hujjatlari qoida-talablari yig`indisidan iboratdir.
Tabiy resurslardan foydalanish bilan bog`lik umummajburiy qonunchilik
hujjatlari qoida-talablari foydalanish ahamiyatidagi, ijtimoiy - ekologik
munosabatlarni tartibga soladi.
Ekologik munosabatlar tizimida tabiiy resurslar, ya'ni yer, yer soti
boyliklar, suv, o`simlik va xayvonot dunyosidan foydalanish keng va muxim
o`rinni egallaydi. Chunki, juda qadimdan inson tabiatdan foydalanib kelmoqda va
tabiiy resurslardan foydalanishning miqdori, muddati va tartibi har bir davlatda
rivojlanib, katta e'tibor bo`lib kelmokda. Chunki, tabiiy resurslardan fydalanish
asosida tabiatdagi turli ekologik muammolar paydo bo`lishi ekologik
inqirozining keskinlashishiga olib kelishi mumkin.
Shuning uchun ham respublikamiz mustaqilligining dastlabki kunlaridan
boshlab, tabiiy resurslardan faqat ilmiy jixatdan asoslangan, ya'ni oqilona
foydalanish chora-tadbirlar tizimi orqali amalga oshirishga xarakat qilyapti.
Aholining ekologik xavfsizligini ta'minlash-antropogen ta'sirlar natijsida
paydo bo`ladigan ekologik vaziyati va ofati mintaqalarida barqaror tabiiy
muxitni saqlash, aholining xayoti va sog`ligiga ta'sir ko`rsatiuvchi ekologik
xavfli va zararli ta'sirlarni oldini olish bilan bog`lik keng kamrovli chora-
tadbirlar tizimidan iborat.
Ekologik xavfsizlik bilan bog`lik muammolar va ularni bartaraf
etish bilan
bog`lik chora-tadbirlari 1980-85 yillarda namoyon bo`lib, amalga oshirib
kelinmokda.
Ekologik xavfsizlik o`n yillar davomida respublikamiz xududida tabiiy
resurslardan oqilona foydalanmaslik va tabiatni muxofaza qilish qoida-talablariga
amal kilmaslik sharoitida xalq xo`jaligi soxalarida olib borilgan ishlab chiqarish
jarayoni natijasida yuzaga keldi. Demak, yer, yer osti boyliklari, suv, urmon,
xayvonot, o`simlik dunyosi va atmosfera xavosini muhofaza kilish va
foydalanish kabi davlat ekologik siyosatining ikki muxim yo`nalishlaridagi
qoida-talablarini ta'minlamaslik o`z navbatida tabiat-jamiyat tizimida yangi
yo`nalishi xisoblangan aholining ekologik xavfsizligini ta'minlash bilan bog`lik
huquqiy munosabatlarni paydo bo`lishga sabab bo`ladi.
Ekologik xavfsizlik - tabiat-jamiyat tizimining barkaror xolati bo`lib, bunda
atrof tabiiy muxit, tabiiy resurslar xolati, jamiyat xayoti va inson sog`ligiga
xavfli ta'silarni oldini olishni ko`zda tutadi.
Ekologik xavfsizlikni ta'minlash bilan bog`lik huquqiy munosabatlar
tizimi -atrof tabiiy barqarorligi, aholining sog`ligiga xavfli ta'sir etuvchi
omillarni kamaytirish, oldini olish, cheklash va bartaraf etishga qaratilgan siyosiy,
ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'rifiy soxadagi quyidagi chora-tadbirlarni o`z
ichiga oladi;
-ekologik xavfli xudud, ekologiya
ofati mintaqalarini aniqlash;
-eklogiya
ekspertizasini joriy etish;
-ekologik xavfli va zararli ishlab chiqarish obyektlarini pasportlashtirish;
-xavfli va zararli ishlab chiqarish turlari faoliyatiga
ruxsatnomalar berish;
-tabiiy ofat, sel, toshqin va
texnogen avariyalarni aniqlash, oldini olish;
-axolining ekologik-xukukiy madaniyatini oshirish;
- axolining sanitariya-gigiyena sharoitlarini yaxshilash va boshqalar.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, yuqorida tavsiflangan ekologik huquqiy
munosabatlar davlat ekologik siyosatining asosiy yo`nalishlarni tashkil etadi.
Ekologiya xukuki bir-biri bilan chambarchas boglik bulgan ekologik
xukukiy munosabatlarning birligi va yaxlitligi asosida namoyon buladi.
Ma'lumki, xar bir fan shu jumladan xukuk soxasi uziga tegishli ijtimoiy
munosabatlar tizimini urganish va tartibga solish nazariy-amaliy koida-talablar
tizimiga
ega bulib, ushbu fanning predmetini tashkil etadi.
Ekologiya huquqi huquq tizimining aloxida soxasi sifatida ijtimoiy-
huquqiy munosabatlar yo`nalishlarini o`rganish va tartibga solishni qamrab
oluvchi o`z predmetiga egadir.
Ekologiya huquqining predmeti - atrof tabiiy muxitni muxofaza kilish,
tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va axolining ekologik xavfsizligini
ta'minlash jarayonida paydo buladigan ijtimoiy muneosbatlarni xukukiy
tomondan tartibga solishdan iboratdir.
Do'stlaringiz bilan baham: