Toshkent kimyo-texnologiya instituti ooз-guruhi talabalari azminjonova zuhra va eshtemirova jongullarning biologiya fanida bajargan mustaqil ishi

GEMOPROTEINLAR

• Gemoproteinlar guruhiga gemoglobin va uning unumlari, mioglobin, xlorofill saqlovchi oqsillar va fermentlar (sitoxrom sistemasi, katalaza va peroksidaza) kiradi. Ularni hammasi oqsil bo‘lmagan komponent sifatida struktura jihatidan o‘xshash bo‘lgan temir – (yoki magniy) porfirinlarni saqlaydi, lekin tarkibi va strukturasi bo‘yicha turli oqsillarni saqlaydi. Shuning natijasida, ular turli biologik funksiyalarni bajaradilar. Odam va hayvon faoliyati uchun eng muhim bo‘lgan gemoglobinning kimyoviy tuzilishini batafsil ko‘rib chiqamiz

• Gemoglobin oqsil komponenti sifatida globin, oqsil bo‘lmagan – gem saqlaydi. Gemoglobinning turga bog‘liq spetsifikligi globinga bog‘liq, ayni vaqtda barcha turlardagi gemoglobinda gem bir xil. Ko‘pchilik gem saqlovchi oqsillar prostetik guruhining asosini porfirin halqasi tashkil etadi, u o‘z navbatida tetrapirrol birikma – porfirinning unumi hisoblanadi. Porfirin 4 ta pirrollarning metin ko‘prikchalari (-CH=) bilan birikishidan hosil bo‘ladi.

• Almashinmagan porfirin porfin deb ataladi. Gem molekulasida porfin protoporfirin IX shaklida bo‘ladi, to‘rtta metil guruhi (-CH3 ), ikkita vinil guruhi (-CH=CH2 ) va ikkita propion kislota qoldig‘ini saqlaydi. Protoporfirin temir biriktirib gemga aylanadi. Formuladan ko‘rinib turibdiki, temir protoporfirin molekulasidagi 2 ta azot atomi bilan kovalent bog‘langan, ikki boshqa azot atomlari bilan koordinatsion bog‘ yordamida bog‘langan, ular punktir chiziqlar bilan belgilangan.

• Yon zanjirda joylashgan guruhlarning kimyoviy tabiatiga ko‘ra porfirinlar etio-, mezo-, ko‘pro-, protoporfirinlarga 48 tasniflanadi. Mumkin bo‘lgan protoporfirinlarning 15 izomeridan 3 ta turli o‘rnini bosuvchilar bo‘lganligi sababli eng keng tarqalgan bo‘lib protoporfirin IX hisoblanadi.Gem – porfirin sifatida nafaqat gemoglobin va uning unumlarining, balki mioglobin, katalaza, peroksidaza va sitoxrom b, c, c1 larning prostetik guruhidir; ayni vaqtda sitoxromoksidaza deb atalgan a va a3 sitoxromlarda gem a saqlanadi va formilporfirin deb ataladi:

• Gem a metil guruhi o‘rniga formil qoldig‘ini (8-holatda) va bitta vinil guruhi (2-holatda) o‘rniga izoprenoid zanjirini saqlaydi. Temir o‘zining to‘rt bog‘i bilan porfirin bilan kompleks hosil qiladi. Qolgan temirning 5- va 6-koordinatsion bog‘lari gemoglobin va sitoxrom molekulalarida oqsil qismi bilan turlicha bog‘lanadi. Xususan, gemoglobinda (mioglobinda ham) 5-koordinatsion bog‘ bo‘lganligi sababli temir oqsil molekulasidagi gistidin imidazol guruhining azot atomi bilan bog‘lanadi.

• Temirning oltinchi koordinatsion bog‘i kislorodni (oksigemoglobin va oksimioglobin hosil qilib) yoki boshqa ligandlarni: CO, sianid va hokazolarni bog‘laydi.