Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 5-ma’ruza oziq-ovqat oqsillari, tuzilishi, tarkibi va katalitik xususiyatlari

---

TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI 

SHAHRISABZ FILIALI  

 

5-MA’RUZA OZIQ-OVQAT OQSILLARI, TUZILISHI, TARKIBI VA 

KATALITIK XUSUSIYATLARI 

 

Reja: 

1.

 

Oqsillar haqida tushuncha. 

2.

 

Oqsillarning ozuqaviy qiymati 

3.

 

Boshoqli don oqsillari. 

4.

 

Dukkakli o‘simlik doni oqsillari. 

5.

 

Moyli o‘simlik urug‘i oqsillari. 

6.

 

Sabzovat va meva tarkibidagi oqsillar. 

7.

 

Go‘sht va sut mahsulotlari oqsillari. 

Tayanch so‘z va iboralar 

Boshoqli don oqsillari, albumin, globulin, dukkakli o‘simlik doni oqsillari, 

kartoshka  va  meva-sabzovatlar  tarkibidagi  oqsillar,  go‘sht  va  sut  oqsillari, 

kollogen. 

 

Oqsil  yoki  oqsil  moddalari  (protein  grekcha  «protaz»  -  birinchi,  muhim 

degani) deb,  molekulalari aminokislotalar qoldihidan  tuzilgan yuqori molekulyar 

(molekulyar  massasi 5 - 10 mingdan 1 mln va undan yuqori) tabiiy polimerlarga 

aytiladi.  Aminokislotalar  qoldiqlarining  soni    juda  katta  oraliqda  bo‘lib,  ayrim 

hollarda bir necha mingga yetadi. Har bir oqsilda aminokislota  qoldiqlari o‘ziga xos 

tartibda joylashgan. 

Oqsillarning  biologik  funksiyalari  hoyatda    turlicha.    Ular  katalitik 

(fermentlar),  rostlash  (gormonlar),  strukturaviy  (kollagen,  fibrion),    harakat 

(miozin),  transport  (gemoglobin,  mioglobin),  himoya  (immunoglobo‘linlar, 

interferon),  zahira  (kazein,  albumin,  gleadin,  zein),  va  boshqa  funksiyalarni 

(vazifalarni)  bajaradi.  Oqsillar  orasida    antibiotiklar    va  zaharli  ta’sir  qiluvchi 

moddalar uchraydi. 

Oqsillar  xujayra  va  xujayra  komponentlarining  muhim  tarkibiy  qismi 

biomembranalarning  asosini  tashkil  qiladi.  Ular  hujayra  hayotida  muhim  o‘rin 

o‘ynaydi,  go‘yoki  uning  kimyoviy  faoliyatining  moddiy  asosini  tashkil  qiladi. 

Oqsillarning o‘ziga  xos xossasi -  o‘z  strukturasini o‘zi tashkil qilishi, ya’ni o‘z-

o‘zidan faqat shu oqsilga xos fazoviy strukturani hosil qilish qobiliyatidir. Amalda 

organizmning  barcha  faoliyati    (rivojlanish,    harakat  qilish  va    boshqalar)  oqsil 

moddalar bilan bohlangan. Oqsilsiz hayotni tasavvur qilib bo‘lmaydi.  

Oqsillar

  -  inson  va  hayvonlar    ozuqasining    asosiy    tarkibiy  qismidir;  ular 

inson va hayvonlar organizmlariga kerakli aminokislotalarni yetkazib beradilar. 

---