5
K I R I SH
Bugungi kunda amalga oshirilayotgan islohotlar auditni zamonaviy
talablar asosida tashkil etish, bu sohada auditning xalqaro standartlarini
tadbiq qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Darslikda hozirgi ilmiy
jabhalarda nazoratning audit va taftish turlari o‘rtasidagi farqlarni
izohlashdagi turli fikrlar mavjudligini inobatga olgan amaliy auditni
tashkil qilish masalalariga e’tibor qaratildi.
Bozor
iqtisodiyoti
talablaridagi
nazorat
tizimi
hamda
infratuzilmalar faoliyati yo‘lga qo‘yilganligi xorijiy mamlakatlar
sarmoyalarining kirib kelishiga zamin bo‘lib, ko‘plab yangi mahsulotlar
ishlab chiqarishga va ish joylarining tashkil etilishiga asos bo‘lmoqda.
Shu
bilan
birga,
bu
kapitalini
O‘zbekiston
iqtisodiyotiga
joylashtirmoqchi bo‘layotgan xorijiy investorlar
oldida ishonchli sherik
tanlash va ularning moliyaviy holatini aniq baholash kabi jihatlar
muammoli bo‘lib turibdi.
Iqtisodiyoti yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, moliyaviy nazorat tizimida auditning o‘rni, auditor va
mijoz o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar kengayib bormoqda. Xo‘jalik
yurituvchi subyektning ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyati doirasida
amalga oshiriladigan turli muomalalarning
auditorlik tekshiruvini
o‘tkazish uslubiyoti ma’lum jihatlari bo‘yicha xalqaro amaliyot bilan
aksariyat bir xil hisoblanadi. Shu sababli tashkilotlarida mablag‘larning
hisobi, saqlanishi va majburiyatlarning qoplanishi audit o‘tkazish
usullari asosida amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Audit
o‘tkazish
jarayonida
bunday
mablag‘larning
shakllantirilish
manbalarining o‘rganilishi muhimdir.
Tashkilotlarda ichki nazorat tizimini tekshirish va unga baho berish
bu tashkilotlarda mustaqil auditorlik riskini paysaytirishini inobatga
olinib
nazorat savolnomalari, auditning namunaviy rejalari va
dasturlarini yaratish zaruriyati alohida ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiyotni
boshqarishdagi
o‘zgarishlar auditorlardan o‘z
malakalarini muntazam oshirib borishni talab qilmoqda, aks holda,
auditor tavakkalchilik darajasining yuqori bo‘lishiga
olib kelishi
mumkin. Bu, o‘z navbatida, auditorlik firmalari zimmasiga noto‘g‘ri
ma’lumot berganligi sababli moddiy javobgarlikni qo‘yadi. Rivojlangan
davlatlarda auditning hozirgi bosqichi yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan
tavakkalchilikka asoslangan bo‘lib, iloji boricha kamchiliklarga yo‘l
qo‘ymaslik va ularning oldini olishni o‘z ichiga oldi.
6
Yuqorida keltirilgan masalalarning yyechimi, avvalo xalqaro hisob
va auditorlik standartlarini O‘zbekistonda qo‘llash,
xalqaro auditorlik
standartlari asosida amaliy auditni tashkil qilishga qaratilgan.
Navbatdagi vazifa – auditorlik mezon va standartlarini amaliyotga keng
tatbiq etish orqali ularni takomillashtirish borasida izlanishlar olib
borishdan iborat.
O‘zbekiston
iqtisodiyoti
tuzilmalarida
moliyaviy
nazorat
munosabatlarini rivojlantirish, auditorlik tekshirishlarini kengaytirish va
ularni bozor iqtisodiyoti qoidalariga muvofiq tashkil etish iqtisodiy
islohotlarning samaradorligini oshirishda muhim omillardan biri bo‘lib
xizmat qiladi.
Darslikning konseptual asoslari bo‘limida «Amaliy audit» o‘quv
fanini o‘qitishning dolzarbligi yoritilgan,
mazkur fanning tuzilmasi
keltirilgan hamda fan bo‘yicha o‘qitishning mazmuni ochib berilgan.
Fanning o‘quv dasturi ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarning mazmunlari
va rejasi hamda foydalaniladigan adabiyotlarning ro‘yxati ham
keltirilgan. Bu bo‘limda nazariy va amaliy mashg‘ulotlar, mustaqil
ishlarni bajarish bo‘yicha o‘zlashtirishni nazorat qilish hamda
baholashning ko‘rsatkich va mezonlari berilgan.
Shuningdek darslikda har bir mavzu bo‘yicha reja topshiriqlar va
o‘quv-uslubiy hujjatlar keltirilgan.
Talabalarda mustaqil fikrlash, o‘z
fikrlarini asosli ravishda himoya qilish, bahslashish ko‘nikmalarini hosil
qilish uchun bahs-munozara darslariga alohida e’tibor qaratilgan.
Shuningdek,
darslik
AM-FZ-20190813110
“O‘zbekistonda
auditning xalqaro standartlari asosida innovatsion audit xizmatlarini
yaratish” mavzusidagi amaliy granti doirasida yaratilgan bo‘lib, xo‘jalik
yurituvchi subyektlar moliya – xo‘jalik faoliyatidagi ba’zi masalalarni
amaliy darslarda muhokama qilishga mo‘ljallangan. Bunday darslarni
olib borishda hozirgi paytda katta ahamiyat kasb etib borayotgan ilg‘or
pedagogik
texnologiyalardan foydalanish, jumladan kichik guruhlarda
ishlash, guruhlarning ma’lum pozitsiyani egallashi, barchaning bir-birini
o‘qitishi, «aqliy hujum» kabi usullarni keng qo‘llash darslarni samarali
bo‘lishi, ularning qiziqarli kechishini ta’minlagan.
Darslik asosan oliy ta’limning magistratura mutaxassisliklarida
talabalarga dars berish jarayonini samarali tashkil etish maqsadida
yaratilgan. Shu bilan birga albatta ba’zi
bir kamchiliklardan holi emas,
shuning uchun matnda uchragan kamchiliklar, fikr-mulohaza va
takliflarni lutfan qabul qilamiz hamda sizlarga oldindan minnatdorchilik
bildiramiz.
