Toshkent moliya instituti “Moliya” fani

4. Foizlarning o’rtacha qiymatlari
Moliyaviy operatsiyalarda keng qo’llaniladigan o’rtacha qiymatlarning ayrim turlarni ko’rib chiqamiz. O’rtacha qiymatlar mavjud axborotni kamaytirishga imkon beradi. Masalan, agar sanoatda n kishi ishlasa va har bir xodim bo’yicha uning daromadlari αi (i =1, n) to’g’risida ma’lumot bo’lsa, u holda o’rta arifmetik deb ataluvchi qiymatni hisoblash yo’li bilan tarmoqlar bo’yicha o’rtacha ish haqini aniqlash mumkin:
(5)
Bundan tashqari, o’rta geometrik kabi kattalikdan ham foydalanish mumkin. Masalan, n yilning har biri uchun αi inflyatsiya indekslari bo’yicha ma’lumot mavjud deb faraz qilaylik (i =1, n). αi i-yil oxiridagi narx darajasining yil boshidagi narx darajasiga nisbati bo’lganligi bois, butun n yil mobaynida daraja (α1, α2 … , αn) marta oshadi. Shuning uchun narxlarning o’rtacha yillik indeksini aniqlash uchun o’rta geometrikdan foydalanish yaxshiroq:
(6)
O’rta garmonik deb ataladigan yana bir o’rtacha kattalikni qayd qilamiz va u quyidagiga teng

(7)
Tahlil shuni ko’rsatadiki:
Bu yerda – o’rta kvadratik qiymat.
Misol. 1, 2 va 3-yil mobaynida narxlar 30% ga oshgan, 4 va 5-yil ichida 45% ga kamaygan bo’lsin. O’rta arifmetik yordamida olingan 5 yil uchun narxning o’rtacha yillik o’zgarishi quyidagini tashkil etadi:
narxlarning o’rta geometrik o’zgarishi esa quyidagicha:
=-7,85%
Misol. Investitsiya qilingan kapitalning daromadlilik darajasini hisoblab ko‘rish uchun, faraz qilaylik, Siz aksiyalarni bir donasini 10,0 ming so‘mdan sotib oldingiz. Bir kundan keyin mazkur aksiyalarning kursi 10,1 ming so‘mga o‘sdi va Siz ularni sotdingiz. Bir kunda Sizning qo‘yilgan kapital daromadlilik stavkangiz 1% ni tashkil etadi. Bu ko`rsatkich bir dona aksiyaga kapitalning o‘sish ko‘rsatkichi 100 so‘mning sotib olingan aksiya narxiga 10,0 ming so‘m nisbati orqali aniqlanadi. Endi tasavvur qiling, Siz sotib olingan aksiyalarga bir yil davomida egalik qilmoqdasiz. Yil oxirida aksiyalar bo‘yicha bir aksiyaga 500 so‘m miqdoridagi dividend to‘landi va aksiyaning bahosi 10,5 ming so‘m bo‘ldi.