1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
MOLIYA-IQTISOD FAKULTETI
“MOLIYA” KAFEDRASI
AZIMOV MUZAFFAR UMARJON O`G`LI
“O`ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA XORIJIY KORXONALAR
FAOLIYATINI MOLIYA-KREDIT MEXANIZMI ORQALI
SAMARALI TASHKIL ETISH MASALALARI”
5230600 -“Moliya”-ta’lim yo
‘
nalishi bo
‘
yicha bakalavr darajasini olish
uchun yozilgan
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
« HIMOYAGA RUXSAT ETILDI »
«Moliya» kafedrasi mudiri
_____________i.f.n.,dots.K.Sharifxodjayeva
«_____» ________________ 2016 y.
Ilmiy rahbar: ____________o’q. D. Axmedova
TOSHKENT – 2016
2
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………….
3
1 BOB.
O’ZBEKISTONDA
XORIJIY
KORXONALAR
FAOLIYATI
MOLIYA-KREDIT
MEXANIZMINI
SAMARALI
TASHKIL
ETISHNING
NAZARIY,
HUQUQIY VA INSTITUTSIONAL ASOSLARI…………
7
1.1.
Milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning
ahamiyati va nazariy asoslari…………………………………..
7
1.2.
Xorijiy korxonalar faoliyati moliya-kredit mexanizmining
nazariy asoslari…………………………………………………
15
1.3.
Xorijiy korxonalar faoliyati moliya-kredit mexanizmini
samarali tashkil etishning huquqiy asoslari…………………….
22
Birinchi bob bo`yicha xulosa…………………………………...
34
2 BOB.
O’ZBEKISTONDA
XORIJIY
KORXONALAR
FAOLIYATINI
MOLIYA-KREDIT
MEXANIZMI
ORQALI SAMARALI TASHKIL ETISH TAHLILI………
36
2.1.
Xorijiy investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar
faoliyati tahlili
36
2.2.
Xorijiy korxonalar moliya-kredit mexanizmi tahlili va
muammolari…………………………………………………….
44
2.3.
“SINTEL-DERN SU” kichik biznes korxonasining moliya-
kredit munosabatlari tahlili……………………………………..
53
Ikkinchi bob bo`yicha xulosa…………………………………...
60
3 BOB
O’ZBEKISTONDA
XORIJIY
KORXONALAR
FAOLIYATINI
MOLIYA-KREDIT
MEXANIZMI
ORQALI
SAMARALI
TASHKIL
ETISHNI
TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI…………….
61
XULOSA……………………………………………………………
72
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………….
76
3
KIRISH
Bitiruv malakaviy ish mavzusining dolzarbligi. O’zbekistonda amalga
oshirilayotgan keng ko’lamli islohotlarning bosh maqsadi – kuchli, raqobatdosh
milliy iqtisodiyotni yaratish va shuning hisobidan aholi farovonligini muntazam
oshirib borishdir. Shu sababli davlatimiz tomonidan zamonaviy bozor
mexanizmlari, ularning samaradorligini ta’minlash va shu asosda mamlakatimizda
barqaror bozor iqtisodiyotini shaklllantirishning muhim shartiga aylangan xorijiy
korxonalar faoliyatini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov mamlakatimizni 2015 yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy
dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi
majlisidagi ma’ruzasida quyidagilarni alohida ta’kidlab o’tadi: “Mamlakatimizda
ishbilarmonlik muhitini yaxshilash borasida olib borayotgan ishlarimiz xalqaro
iqtisodiy tashkilotlarning reytinglarida o’zining ijobiy ifodasini topmoqda. O’tgan
yilning oktyabr oyida Jahon banki “Biznes yuritish” reytingini e’lon qildi. Ana shu
reytingda O’zbekiston faqat bir yilning o’zida 16 pog’onaga ko’tarilib, 87-o’rinni
egalladi. Shuni alohida qayd etish kerakki, “yangi biznesni qo’llab-quvvatlash” deb
ataladigan mezon bo’yicha mamlakatimiz ayni paytda jahonda 42-o’rinni, tuzilgan
shartnomalar ijrosini ta’minlash bo’yicha 32-o’rinni, iqtisodiy nochor korxonalarga
nisbatan qo’llanadigan bankrotlik tizimining samaradorligi bo’yicha 75-o’rinni
egallab turibdi. “Kichik biznes sub’ektlariga kredit berish” deb nomlanadigan
ko’rsatkich bo’yicha O’zbekiston so’nggi uch yilda 154-o’rindan 42-o’ringa
ko’tarildi va o’tgan yilning o’zida reytingini 63 pozitsiyaga yaxshiladi.
Jahon bankining ma’ruzasida O’zbekiston keyingi yillarda tadbirkorlik
faoliyati uchun ishbilarmonlik muhitini yaxshilash sohasida eng yaxshi natijalarga
erishgan dunyodagi o’nta davlat qatoridan joy olgani qayd etilgan. Ana shu
yo’nalishdagi islohotlar natijasida yalpi ichki mahsulotimizda kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikning ulushi 2000 yildagi 31 foizdan bugungi kunda 56,7 foizga
etgani yoki 1,8 barobar oshganini alohida ta’kidlashni istardim. Hozirgi paytda
ushbu sohada jami sanoat mahsulotlarining uchdan bir qismi, qishloq xo’jaligi
4
mahsulotlarining 98 foizi ishlab chiqarilmoqda. Ish bilan band jami aholimizning
77 foizdan ortig’i – shunga e’tibor bering – mazkur tarmoqda mehnat qilayotgani,
o’z peshona teri bilan nafaqat o’z oilasini boqayotgani, balki mamlakatimiz
boyligiga boylik qo’shayotgani, avvalo, mustaqillik bizga ochib bergan
imkoniyatlarning yaqqol isboti, desam, ayni haqiqatni aytgan bo’laman”
1
.
Shuningdek, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohatlar
xorijiy korxonalar faoliyatini yanada rivojlantirish masalalarini hamda
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalarining moliya-kredit
munosabatlarini takomillashtirishni talab etmoqda. Moliyaviy inqirozga uchragan
yoki aylanma mablag’i bo'lmagan korxonalar uchun turli xil moliyalashtirish
vositalari orqali asosiy ishlab chiqarish vositalarini tezda yangilash, zamonaviy
texnologiyalarni korxonalarga joriy etish va shu asosda ishlab chiqarilayotgan
mahsulot sifati hamda hajmini oshirish imkoniyatlari oshmoqda. O’z navbatida,
Prezidentimiz aytganlaridek, “….kichik biznes ichki bozorni zarur tovar va
xizmatlar bilan to‘ldirishning asosiy manbai bo‘lib xizmat qiladi. Kichik biznes
nafaqat iqtisodiyotdagi ma’lum bir bo‘shliqlarni to‘ldiradi, balki uni
diversifikatsiya qilish va barqaror sur’atlar bilan rivojlantirishni ta’minlashda o‘ta
muhim rol o‘ynaydi”
2
. Shuningdek, “Sanoatning yengil, oziq-ovqat va qurilish
materiallari ishlab chiqarish kabi ko‘p mehnat talab qiladigan tarmoqlarida
ishchilarning eng ko‘p soni ilgarigi 100 kishidan 200 kishigacha oshirilgani kichik
biznesni rag‘batlantirish borasidagi chora-tadbirlar tizimidagi muhim qaror
bo‘ldi”
3
.
