Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

3-rasm  

Byudjet daromadlarini rejalashtirish bosqichlari

23

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-bosqichda  byudjet  daromadlarini  rejalashtirish  uchun  zarur  ma’lumotlar 

yig’iladi.  Bunda  ma’lumotlar  tegishli  manbalardan  (masalan,  statistika  idoralari, 

                                                           

23

 

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2014 yil

 

 

1 bosqich 

 

2 bosqich 

 

3 bosqich 

 

5 bosqich 

 

4 bosqich 

Ma’lumotlar yig’ish

 

Ma’lumotlarni qayta ishlash

 

Модел тузиш ва уни баҳолаш

 

Model asosida reja ko’rsatkichini hisoblash

 

Reja ko’rsatkichini baholash

 

---

14 

 

turli  vazirlik  va  idoralar,  ishlab  chiqarish  korxonalari  va  h.k.)  iqtisodiy-statistik 

ko’rsatkichlar  (korxona  va  tashkilotlarning  foydasi,  savdo  korxonalarining  tovar 

aylanmasi,  inflyatsiya  darajasi,  aholi  real  daromadlarining  o’sish  sur’atlari  va 

boshqalar) olinadi.  

2-bosqichda  esa  yig’ilgan  ma’lumotlar  rejalashtirish  modelini  tuzish  uchun 

qayta  ishlanadi.  Masalan,  ayrim  ko’rsatkich  dinamikasida  real  o’sishni  aniqlash 

uchun haqiqiy ma’lumotlarni solishtirma narxlarga aylantirish talab qilinadi yoxud 

ko’plab  ma’lumotlarni  tahlil  qilgan  holda  o’rtacha  ko’rsatkichlar  hisoblanishi 

mumkin.  

Shuningdek, bu bosqichda ma’lumotlarning to’g’riligi va o’zaro muvofiqligi 

o’rganib  chiqiladi.  Albatta,  bu  barcha  olingan  ma’lumotlarni  qayta  tekshirib 

chiqish  degani  emas,  balki  ma’lumotlar  o’rtasida  nomutanosibliklarni  yoki 

mantiqiy jihatdan shubha tug’diruvchi axborotlarni qayta ko’rib chiqishdan iborat. 

Zarur  hollarda,  haqiqiy  ma’lumotlar  o’rniga  shartli  ma’lumotlar  foydalanilishi 

mumkin.  

3-bosqichda  byudjet  daromadlarini  rejalashtirish  uchun  model  (balki  bir 

nechta) tuziladi va bu tuzilgan model(lar) mavjud usullar orqali baholab ko’riladi.  

4-bosqichda  tuzilgan  model  yordamida  kelgusi  davr  uchun  reja 

ko’rsatkichlari hisoblab chiqiladi.  

5-bosqichda  esa  hisoblangan  reja  ko’rsatkichlari  baholanadi.  Bunda  reja 

ko’rsatkichlari  o’tgan  yildagi  haqiqiy  ko’rsatkichlar  bilan  o’zaro  solishtirib 

ko’riladi, zarur hollarda esa, qo’shimcha tahlillar o’tkaziladi.  

Yuqoridagilardan  ko’rinib  turibdiki,  o’nlab  daromad  turlarini  (soliq  va 

yig’imlar)  hududlar  kesimida  va  har  xil  davrlar  uchun  (yillik,  choraklik,  oylik) 

ko’rsatib  o’tilgan  bosqichlarda  rejalashtirish  o’ziga  xos  murakkab  va  ko’plab 

omillar va hisob-kitoblarni talab qiluvchi jarayon hisoblanadi. Shuningdek, har bir 

bosqichda  amalga  oshirilgan  hisob-kitob  va  xulosalar  sifati  keyingi  bosqich 

natijalari uchun hal qiluvchi omil ekanligi sababli, byudjet daromadlarini to’g’ri va 

sifatli  rejalashtirish  uchun  bu  jarayonning  har  bir  qadamiga  mas’uliyat  bilan 

yondashish talab qilinadi.  

---

15 

 

Byudjet  daromadlarini  rejalashtirish  iqtisodiyotdagi  boshqa  makroiqtisodiy 

ko’rsatkichlarni prognozlashtirish bilan hamda bu jarayonda qatnashuvchi vazirlik 

va  idoralarning  o’zaro  hamkorlikdagi  faoliyatiga  bevosita  bog’liq.  Masalan,  yalpi 

ichki  mahsulot  hajmi  va  iqtisodiyotdagi  narxlar  o’sish  darajasi  byudjet 

daromadlariga  katta  ta’sir  ko’rsatishi  sababli,  ushbu  ko’rsatkichlarni  to’g’ri 

rejalashtirish  davlat  xazinasiga  kelib  tushadigan  mablag’lar  miqdorini  to’g’ri 

baholay  olish  imkonini  beradi.  Qolaversa,  yirik  soliq  to’lovchi  korxonalarning 

ishlab chiqarish hajmlari prognozining to’g’ri tuzilishi va o’z vaqtida O’zbekiston 

Respublikasi Moliya vazirligiga taqdim qilinishi ham muhim ahamiyat kasb etadi.