Toshkent moliya instituti mustaqili sh mavzu: moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbaalari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

M U S T A Q I L I SH

MAVZU: MOLIYAVIY TAHLILNI TASHKIL ETISH VA AXBOROT MANBAALARI

Bajardi: SST-50 guruh talabasi J.Ilxomov

TOSHKENT-2021

Mavzu: Moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbaalari.

R E J A:

Moliyaviy tahlilni tashkil etish, yuritish, xulosalarni shakllantirish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdagi meyoriy asoslari.

Moliyaviy tahlilni tashkil etish shakllari. Moliyaviy tahlilni tashkil etishda korxonaning tarmoq xususiyati, faoliyat ko‘lami, raqobatdagi o‘rni kabi jihatlarini hisobga olish.

Moliyaviy hisobot tahlili, investitsion tahlil, qimmatli qog‘ozlar bozoridagi jarayonlar tahlili, moliyaviy hisobotni bashoratlash.

Moliyaviy tahlilning metodologik asoslari me’yoriy xujjatlar asosida ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Buxgalteriya hisobi va auditni yo‘lga qo‘yish va yuritishda amal etiladigan barcha me’yorlar (Qonunlar, standartlar, Nizomlar, yo‘riqnomalar, buyruqlar, tartiblar) tahlil uchun ham ahamiyatli hisoblanadi. Shu bilan birgalikda tahlilning o‘zi uchun ham qator normalar belgilanganki ular xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning boshqaruvi zaruriyatidan kelib chiqqan holda ijro etiladi, amalga oshiriladi.

Moliyaviy tahlilning metodologik asoslari me’yoriy xujjatlar asosida ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Buxgalteriya hisobi va auditni yo‘lga qo‘yish va yuritishda amal etiladigan barcha me’yorlar (Qonunlar, standartlar, Nizomlar, yo‘riqnomalar, buyruqlar, tartiblar) tahlil uchun ham ahamiyatli hisoblanadi. Shu bilan birgalikda tahlilning o‘zi uchun ham qator normalar belgilanganki ular xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning boshqaruvi zaruriyatidan kelib chiqqan holda ijro etiladi, amalga oshiriladi.

Rasmiy meyoriy asoslarga xo‘jalik yurituvchi sub’ektning moliya xo‘jalik faoliyatini tahlil etishning quyidagi tartiblarini kiritish mumkin.

xo‘jalik yurituvchi sub’ektning muhim samaradorlik ko‘rsatkichlarini baholash

xo‘jalik yurituvchi sub’ektning iqtisodiy nochorligini baholash

xo‘jalik yurituvchi sub’ektning kreditga layoqatligini baholash

Norasmiy jihatlarida o‘rganiladigan masalalar ko‘lami juda keng doirada amalga oshirilib ularning qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin

aktivlar, kapital va majburiyatlar tahlili

pul oqimlarining tahlili

foyda va zararlar tahlili

xususiy kapital tahlili

debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili

itnvestitsion faoliyat tahlili,

logistik tahlil

soliq to‘lovlari va majburiyatlar tahlili

innovatsion mahsulot va faoliyat tahlili

ish va bozor aktivligi tahlili

to‘lov layoqati va likvidlik tahlili

moliyaviy barqarorlik tahlili

Xo‘jalik sub’ekti faoliyatiga baho berish va tahlil etishda bir qator analitik jarayonlar amalga oshiriladi. Bu jarayonlarning asosiy manbasi sifatida buxgalteriya (moliyaviy) hisoboti ma’lumotlari olinadi. Biznesdagi holat va uning kelgusidagi rivojini prognozlash yuzasidan shuningdek, statistik, makroiqtisodiy va tarmoq ko‘rsatkichlarining qiyosiy tahlili ham amalga oshiriladi. SHu bilan bir qatorda xo‘jalik sub’etlarida bu borada tahlil boshqaruvning eng muhim dastagi sifatida qaraladi.

Xo‘jalik sub’ekti faoliyatiga baho berish va tahlil etishda bir qator analitik jarayonlar amalga oshiriladi. Bu jarayonlarning asosiy manbasi sifatida buxgalteriya (moliyaviy) hisoboti ma’lumotlari olinadi. Biznesdagi holat va uning kelgusidagi rivojini prognozlash yuzasidan shuningdek, statistik, makroiqtisodiy va tarmoq ko‘rsatkichlarining qiyosiy tahlili ham amalga oshiriladi. SHu bilan bir qatorda xo‘jalik sub’etlarida bu borada tahlil boshqaruvning eng muhim dastagi sifatida qaraladi.

Moliyaviy tahlildan foydalanishning yagona metodikasi shu paytga qadar yaratilmagan. SHu sababli, har bitta menejer o‘z amaliy tajribasidan, xo‘jalik sub’ektining faoliyat va boshqaruv xususiyatlaridan, axborot manbalarining hajmidan kelib chiqqan holda alohida metodik ishlanmalardan foydalanadilar

Iqtisodiyot sub’ektini xo‘jalik-moliya faoliyatini tahlil etishning moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarida asosan 3 ta bosqichi tarkiblanadi

ishonchli axborotlar bazasini shakllantirish

tahlil usullari (metodlari)ni aniqlash, tahlilni o‘tkazish va olingan natijalarni umumlashtirish

tahlilning maqsadini va uni realizatsiya qilish tartibini belgilash; tahlilda foydalaniladigan axborotlar sifatini baholash

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlari raqobatda sinmasligi uchun quyidagilarga amal qilishlari lozim

kreditor qarz majburiyatlarini to‘lov muddati bo‘yicha nazoratini olib borish

mavjud mablag‘larini to‘g‘ri joylashtirish va boshqarish; -ijobiy faoliyat natijaviyligiga erisha borish

debitor qarzlarni ko‘paytirmaslik yo‘llarini topish, mavjud debitor qarzlarni muddatida qaytarish chora tadbirlarini ko‘rish

Korxonalarning moliyaviy iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibiga muvofiq korxonalar moliyaviy-iqtisodiy holati bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi

iqtisodiy tahlikali (havf xatarli)

iqtisodiy nobarqaror

to‘lovga qobilligini tiklash imkoniiga ega bo‘lgan korxonalar

to‘lovga qobilligini tiklash imkoniga ega bo‘lmagan korxonalar

iqtisodiy barqaror

Ichki moliyaviy tahlilning o‘ziga xos jihatlari

-teran moliyaviy tahlilni o‘tkazishda axborotlarning keng doirasidan foydalanish imkoniyatining yuqoriligi

tahlil natijalari faqat ichki talablarga, korxona boshqaruvi yuzasidan yo‘naltirilganligi

tahlil sub’ektlarining tor guruhi

tahlilni o‘tkazish bo‘yicha normativ metodikalar bilan birgalikda aniq reglamentlari (tartiblarning) belgilanmagan usullardan foydalanish imkoniyatlari

aniq boshqaruv qarorlarini tayyorlash yuzasidan chuqur moliyaviy tahlilni o‘tkazishning imkoniyatligi

boshqaruv apparati talablaridan kelib chiqqan holda analitik ishni tashkil etilishi

Tashqi moliyaviy tahlilning ahamiyatli jihatlari quyidagilar bilan harakterlanadi

tahlil sub’ektlari va axborot foydalanuvchilarining ko‘pligi; -tahlilchilarning maqsadi va kiziqishlarining turli tumanligi

hisobga olish va hisobotlashning normativ qoidalari, tahlil etishning rasmiy jihatlarining belgilanganligi

tahlilning faqat chop etiladigan moliyaviy hisobot shakllaridagi axborotlar bazasiga tayangan holda o‘tkalishi

qo‘yiladigan analitik masalalarning cheklanganligi

axborot foydalanuvchilar uchun korxona faoliyati yuzasidan tahlil natijalaridan foydalanishning maksimal ochiqligi

Moliyaviy tahlilni tashkil etishni boskichlarini iqtisodiy tahlil va uning tarkibiy qismlariga nisbatan yagona asosda birday belgilash to‘g‘ri, lekin aynan moliyaviy tahlili yuzasidan uni quyidagi ketma ketlikda o‘tkazish maqsadga muvofiq

Moliyaviy tahlil maqsadini belgilash va rejasini tuzish

Moliyaviy tahlil yuzasidan ma’lumotlar bazasini to‘plash

Moliyaviy tahlilni bevosita o‘tkazish bosqichi

Tahlil natijalarini umumlashtirish va rasmiylashtirish bosqichi

Qarorlar tayyorlash bosqichi

Tahlil natijalarini realizatsiya qilish bosqichi

Moliyaviy hisobotlar tadbirkorlik sub’ektiga tegishli bo‘lgan quyidagi jihatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ta’minlaydi: aktivlar; majburiyatlar; kapital;daromad va xarajatlar, jumladan foyda va zararlar; mulk egalari tomonidan ularning mulk egalari sifatida amal qilishidagi

qilingan qo‘yilmalar va ularga taqsimlanadigan summalar; va pul oqimlari.

Ushu ma’lumotlar, izohlardagi boshqa ma’lumotlar moliyaviy hisobotlardan foydalanuvchilarga tadbirkorlik sub’ektining kelgusi pul oqimlarini va, xususan, ularning muddatini va aniqliligini bashorat qilishga yordam beradi

Moliyaviy hisobotlarning to‘liq to‘plami quyidagilarni qamrab oladi

davr oxiriga moliyaviy holat to‘g‘risidagi hisobot

davr uchun kapitaldagi o‘zgarishlar to‘g‘risidagi hisobot, avr uchun pul oqimlari to‘g‘risidagi hisobot

izohlar, ya’ni ahamiyatli hisob siyosatlarining va boshqa tushuntirish ma’lumotlarining qisqa bayonini qamrab olgan izohlar

davr uchun foyda yoki zarar va boshqa umumlashgan daromad to‘g‘risidagi hisobot

oldingi davr uchun qiyosiy ma’lumotlarni

Moliyaviy hisobotlar tahlilida o‘rganiladigan mavzularni quyidagicha tarkiblash mumkin.

Moliyaviy hisobotlar tahlilining umumiy mavzulari: -Buxgalteriya alnsi va moliyaviy holat tahlili; -Moliyaviy natijalar va rentabellik tahlili

Moliyaviy hisobotlarni kompleks tahlili Moliyaviy hisobotlarning birlik mavzulari

Investitsion faoliyat va investitsion jozibadorlik tahlili -Bozor va ish aktivligi tahlili

Pul oqimlari va valyuta mablag‘lari harakatini tahlili -Xususiy kapital tahlili

Kreditga layoqatlik tahlili -Iqtisodiy nochorlik tahlili -Moliyaviy indikatorlar tahlili Risklar tahlili