Toshknt moliya instituti

3.Pul-kredit siyosati

Pul-kredit siyosatini amalga oshirishda Markaziy bank muomaladagi pul miqdoriga ta’sir etishning quyidagi uchta asosiy usulidan foydalanadi:

1. Ochiq bozorda operastiyalar olib borish (qimmatli qog’ozlar va valyutani sotib olish va sotish).

Agar Markaziy bank qimmatli qog’ozlar (odatda, davlatga tegishli bo’lganlarini) sotib olishni kengaytirsa, bu ularning bozor narxi oshishiga olib keladi. Davlatga tegishli qimmatli qog’ozlar bo’yicha to’lanadigan foiz deyarli har doim bir xil. Shuning uchun davlat obligastiyalari kursining oshishi ular keltiradigan daromadning kamayishini anglatadi.

2. Rezerv normasini o’zgartirish. Majburiy rezervlar normasining kamayishi banklarga o’z operastiyalarida ko’proq miqdorda moliyaviy mablag’larni ishga solishga va pul taklifini kengaytirishga imkon beradi. Va aksincha, rezerv normasining oshishi pul taklifini kengaytirishdagi imkoniyatlarni kamaytiradi.

3. Hisob stavkasi (yoki qayta moliyalashtirish stavkasi) ni o’zgartirish. Hisob stavkasi foiz stavkasining shunday turiki, MB u bo’yicha tijorat banklariga kredit beradi.

MB faqat banklarga hamda faqat ma’lum vaqt ichida omonatlar oqimining kelish va ketishiga ko’nikish uchungina kredit beradi:

• 
  banklarning majburiy rezervlarga bo’lgan ehtiyojini qondirish;
  
• 
  mavsumiy qarzlar berish;
  
• 
  banklarni qiyin ahvolda qo’llab-quvvatlash maqsadida qarzlar berish.
  

MB ning tijorat banklariga yordam uchun beradigan kreditlari so’nggi murojaat oynasi (diskont oynasi) deb ataladi va ularga ma’lum muddatga shunday hisob stavkasi bo’yicha beriladiki, MB undan monetar siyosatining vositasi sifatida mamlakatdagi pul muomalasi miqdorini tartibga solish uchun foydalanadi.

Aytib o’tilgan vositalar yordamida MB kredit-pul siyosatining maqsadlarini amalga oshiradi: pul massasini muayyan darajada saqlash (qattiq monetar siyosat) yoki foiz stavkasini muayyan darajada saqlash (o’zgaruvchan monetar siyosat).

Kredit-pul siyosatining ikki turi ajratiladi: arzon pullar siyosati va qimmat pullar siyosati.

Arzon pullar siyosati quyidagilarni nazarda tutadi:

1. 
   ochiq bozorda banklar va aholidan davlatga tegishli qimmatli qog’ozlarni sotib olish;
   
2. 
   rezerv normasini kamaytirish;
   
3. 
   hisob stavkasini kamaytirish.
   

Bu pul taklifining ko’payishiga, foiz stavkasining kamayishiga, investistiyalarning o’sishi va YaMM ning ko’payishiga yordam beradi. Odatda bunday siyosat iqtisodiy tushkunlik va ishsizlik sharoitida olib boriladi.

Qimmat pullar siyosati quyidagilarni o’z ichiga oladi:

1. 
   ochiq bozorda davlatga tegishli qimmatli qog’ozlarni sotish;
   
2. 
   rezerv normasini oshirish;
   
3. 
   hisob stavkasini oshirish.
   

Quyidagi jadvalda kredit-pul siyosati mexanizmining keynscha talqini aks etgan: