Turli muhitlarda

SUYUQLIKLARDA ELEKTR TOKI

Suyuqliklar ham qattiq jismlar kabi, yarimo‘tkazgich va o‘tkazgich bo‘lishi mumkin. Distillangan suv dielektriklar jumlasiga kiradi. Masalan, selen, sulfidlar aralashmasi suyuq yarim o‘tkazgichlardir.

Elektr tokini o‘tkazadigan suyuqliklar elektrolitlar deb ataladi. Elektrolitlarga tuz, kislota va ishqorlarning suvdagi eritmasi kiradi.

Ion deganda bir yoki bir necha elektron yo'qotgan yoki qo`shib olgаn modda zаrrаsi (atom, molekula, аtоmlаr gruppasi) tushuniladi.

Ionlar orasida Kulon kuchi tufayli vujudga keladigan kimyoviy bog'lanish ionli bog'lanish deb ataladi.

Modda eriganda erituvchi ta’sirida molekulalarning ionlarga ajralish jarayoni elektrolitik dissotsiatsiya deyiladi.

Eritilgan modda barcha molekulalarining ionlarga ajralgan ulushini ko‘rsatuvchi son dissotsiatsiya darajasi deyiladi.

Dissotsiatsyiya darajasi eritmaning temperaturasi, konsentrasiyasi va erituvchining dielektrik kirituvchanligiga bog‘liq bo‘ladi. Temperatura ko‘tarilgan sari dissosiasiya darajasi oshadi, binobarin, musbat va manfiy ionlarning soni ko‘payadi, elektr o‘tkazuvchanlik ortadi. Suyuqlik molekulalari uzluksiz harakatda bo‘lgani kabi hosil bo‘lgan ionlar ham to‘xtovsiz, tartibsiz harakatda bo‘ladi. Agar turli ishorali zaryad bilan zaryadlangan ionlar bir-biriga ular orasida o‘zaro tortishish kuchi ta’sir qiladigan darajada yaqinlashsa, u holda ular bu kuchlar ta’sirida birlashib, erigan moddaning neytral molekulasini hosil qilishi mumkin.

Musbat va manfiy ionlar birikib, neytral molekula hosil qilish jarayoni rekombinatsiya deb ataladi.

Elektrolitlarda dissotsiatsiya jaryoni bilan rekombinatsiya jarayoni bir vaqtda bo‘ladi. Eruvchi modda erituvchi moddada eriganda dastlab dissotsiatsiya jarayoni rekombinatsiyaga nisbatan kuchliroq bo‘ladi. Ma’lum vaqtdan keyin, sharoit o‘zgarmasa, eritmada dinamik(harakatchan) muvozanat yuzaga keladi, bu holatda vaqt birligi ichida dissosiyalanuvchi molekulalarning soni rekombinatsiya tufayli hosil bo‘luvchi neytral molekulalarning soniga teng bo‘ladi. Demak, dinamik muvozanat o‘rnatilganda eritmaning birlik hajmidagi ionlarning soni o‘zgarmaydi.

osh tuzining suvdagi eritmasi elektroliz qilinsa, anodda Cl₂, katodda esa H₂ ajaralib chiqadi. Eritmada
esa NaOH (natriy gidroksidi yoki o‘yuvchi natriy) qoladi. Ushbu jarayonni umumiy tenglama bilan tasvirlasak: