Tuzuvchi: Husnola 2-Mavzu: Muskullar fiziologiyasi. Asab tolalari va sinapslar fiziologiyasi

tolalarida qo‘zg‘alish butun membrana bo‘ylab, uzluksiz ravishda, qo ‘zg‘algan bir

qismdan ikkinchi qismga tarqaladi.

Asablarda qo’zg’alishning o’tkazilish qonunlari

• Nervning nisbiy charchamaslik qonuni.N. Ye. Vvedenskiy birinchi marta havo

atmosferasida nerv ko‘p (qariyb 8 soat) soatlab uzluksiz ta ’sirlanganda ham

qo‘zg‘alishlami o ‘tkazish qobiliyatini saqlab qolganligini ko‘rsatib berdi. Havo

atmosferasida nerv charchamasligi yoki kam charchashi shundan k o ‘rinib turibdi.

Nervning nisbiy charchamasligi qisman shunga bog‘liqki, nerv qo‘zg‘alganda

birmuncha kam energiya sarflaydi.

sinaps

Sinaps-nerv tolasidan va uning tomonidan innervatsiyalanuvchi hujayra,muskul nerv yoki bez hujayralariga qo’zg’alishning o’tishini ta’minlovchi mustaqil tuzulma-aloqaga aytiladi.Sinaps murakkab tuzulishga ega,u 3ta asosiy element:presinaptik membrana,postsinaptik membrana va sinaptik yorig’idan iborat.

Sinaps strukturasi

• Nerv oxirini qoplovchi membrana presinaptik membrana deb ataladi.Nerv oxirida neyrosekretor apparat bor.Innervatsiyalanadigan hujayrani qo’zg’atuvchi yoki tormozlovchi mediatori nerv oxiridan ajralib chiqadi.Tinchlikda mediator pufakchada bo’ladi.Presinaptik membrana depolyarizatsiyalanganda bu pufakchalar yorilib,mediator yuzaga chiqadi va sinaps yorig’iga quyiladi.

Sinaps strukturasi

• Bu yoriq tarkibi jihatdan qon plazmasiga o’xshab ketadigan hujayralararo suyuqlik bilan to’la.Mediator yoriqdan tez diffuziyalanib chiqib innervatsiyalanadigan hujayraning membranasiga ta’sir etadi.Hujayra membranasining nerv oxiriga bevosita chegaradosh qismi postsinaptik membrana deb ataladi.

Sinapslarning sinflanishi

• 1.Joylashgan o’rniga ko’ra:nerv mushak, neyroneyronal sinapslarga bo’linadi,oxirgisi o’z navbatida aksomatik,aksoaksonal,aksodentrik,dentrosomatik sinapslarga bo’linadi
• 2.Ta’sir etish tabiatiga ko’ra:qo’zg’atuvchi va tormozlovchi
• 3.Signalni uzatish uslubiga ko’ra:elektr,kimyoviy,aralash

Elektrik sinapslar

• Elektrik sinapslar - bu sinapslar morfologik jihatdan membrana qismlarini bir

biriga yaqinlashuvidan hosil bo‘Iadi. Ulaming sinaptik yorig‘i uzluksiz bo‘lmaydi,

balki, sinaptik to‘la tegib turuvchi ko‘prikchalar bilan bo‘lingan bo‘ladi. Elektrik sinapslaming vazifasi organizmdagi tez reaksiyalamingyuzaga chiqishini

ta’minlaydi,ayniqsa,hayvonlarda xavfdan qochish yoki xavfdan qutulishni

ta’minlovchi tuzilmalar bunday sinapslarga boy bo‘ladi.

Kimyoviy sinapslar

• Kimyoviy sinapslar. Kimyoviy sinapslarda presinaptik membrana,akson

yo‘nalishi bo‘yicha kengaygan bo‘ladi. Presinaptik membranada agranulyar va

granulyar pufakchalar b o ‘lib, ularda mediatorlar saqlanadi. Mayda granulyar

pufakchalarda noradrenalin, yirik granulyar pufakchalarda boshqa katexolaminlar

saqlanadi. Agranulyar pufakchalarda atsetilxolin saqlanadi. Glutamin va asparagin

kisiotasi ham mediator vazifasini bajarishi mumkin.