|
Xulosalar:
Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish.
Asalning shifobaxsh xususiyati insoniyatga ko‘p yillardan buyon ma‘lum
xaqiqatdan ham
ming bir dardga da‘vodir. Zaxmatkash asalarilar o’z uyasidan uch
kilometrgacha bo‘lgan atrofdagi gullardan nektar to‘plashadi. U mitti tinibtinchimas
hasharot o‘z mexnatining lazzatli maxsulotini insondan darig‘ tutmasdi. Faqat buning
evaziga ularni yaxshilab parvarishlay olsangiz bas!
Asalarilar nektar to‘plash bilan birgalikda qishoq xo‘jalik
ekinlarining xosildorligi
oshirishda xam samarali ta‘sir ko‘rsatadi. Ular yordamida gullari changlangan ekinlar
xosildorligi sezilarli tarzda oshadi. Asalarilar yordamida changlan
paxta
xosildorligi 20% gacha ko‘payadi. Shuningdek paxta chanog‘i 8-12 kun erta
ochiladi va tolasining mustaxkamli
gi ortadi. Barglar xosildorligining esa 50 % gacha
oshishi kuzatiladi
.
Voxamizning asalarichilik tarmog‘iga 1335 yilda asos solingan. Bu tarmoq ana
shundan buyoniga 63 yil mobaynida uzoq oydin yo‘lni bosib o‘tdi. Dastlab 400 ta
uyadan iborat asalarichilik xo‘jaligi davlat xo‘jaligiga aylantirildi. Asta sekin bu soxa
takomilga yuz burib, asalarichilikga ixtisoslashgan xo‘jaliklari soni 10 taga etkazildi.
Avval viloyat asalarichilik birlashmasi, so‘ngra viloyat "Asalchi" firmasi tashkil
qilindi.
Xorazmlik asalarichilar har yili o‘z tajriba va maxoratlarini ishga solib
jumhurriyat miqyosida etishtiriladigan asalning 3/1 kisminii yetkazishga muvaffak
bo‘lyapdi. Ayniqsa “Bog’ot‖, ―Gurlan‖, ―Xiva”, hamda “Shovot‖ asalarichilik
davlat xo‘jaliklari bu s
oxa ravnag‘i yo‘lida fidoyi mexnat qilmaqda. Endilikda
viloyat ―Asalchi‖ firmasiga qarashli xo‘jaliklarning soni mingdan ziyod asalari
uyalari parvarishlanyapdi.
Bizning hududimizda tarqalgangan asalarilar tuzilishi va xulk-atvori bilan
boshqa asalarilardan farq qiladi. Bir olimlar geografik o‘zgaruvchanlikni
aniqlanaganlar.
Asalarilarning tur xillari biologik belgilari bilan bir-biridan farq qiladi. Janub
tur xillari Shimol tur xillariga nisbatan bir muncha yuvosh bo‘ladi. Tog‘ asalarilari
ham shunday, lekin asalarilaridan Kiprda yashaydigan sariq arilar tur xili juda
serjaxl bo‘lib, uni boqish qiyin.
Shimol qora asalarilari xar bir oilada ona ari uyasini 20 tadan ko‘p qo‘ymaydi.
Kavkaz sariq asalarilari esa 150 tagacha ona ari uyasi qo‘yadi. Misr, Suriyada
yashaydigan arilar tur xill
ari ham shunday xususiyatga ega. O’rta Rus va Italiya
asalari
ko‘pi bilan 6 ta yangi oila yaratishi mumkin. Kavkaz sariq asalarilari esa 12 ta
oila yaratadi. Tog‘ qo‘ng‘ir asalari ona ari
uyasi va yaratgan oilalari soniga ko‘ra o‘rta
rus asalarilaga o‘xshab ketadi. Kavkaz asalarilari oilasida 2 ta ona ari yanma-yon
yashashi mumkin. Kavkaz asalarilari inidagi asalni "xo‘l pechatlab " ,ya‘ni tamg‘alab
shuvab qo‘yish xususiyati bilan o‘rta rus asalarilaridan farq qiladi. Bu usulda qapqoq
o‘rtasida xavo
bo’shlig‘i qolmaganidan asal bilan mum qapqog‘i yopishib turadi va
xo‘l bo‘lib qoladi. O‘rta Rus va Ukraina asalarilarining shuvagan tamg‘asi oq bo‘ladi.
Kavkaz asalarilari ishchi va erkaklari uchun qurgan inlarining diametri, o‘rta Rus va
bokird asalarinikidan kichik bo‘ladi.
Tog‘ qo‘ng‘ir asalarilari tashqi muhit temperaturasi ancha past bo‘lganda ham
nektar va gul chang yig‘ish uchun chiqa olishi bilan o‘rta Rus asalarilaridan farq
qiladi. Asalarilar turli xillari zoologik sistematikada ba‘zan kenja tur va irq deb
ham
yuritiladi.
Qanotli do‘stlarimiz asalarilar insonga juda qadimdan beri
"xizmat" qilib
kelmoqda. O‘zbekiston sharoitida asalarichilik yaxshi rivojlanib, ko‘plab daromad
beradigan soxa xisoblanadi. Asalarichilikni rivojlantirish uchun bizda xamma
imkoniyatlar mavjud dalalarimiz serjilo gullar, turli-tuman o‘simliklar bilan bezanib
arilarni o‘ziga jalb qiladi.
Bizning mutadil iqlimimizda asalarilar yovvoyi va madaniy holda juda ko‘plab
uchraydi. Endilikda asalchilikning turli soxalardagi ahamiyatini xisobga olib qishloq
xo‘jaligi, o‘rmon xo‘jaliklarida keng yo‘lga qo‘yish maqsadga muofiqdir.Asalarilar
birin
chilar qatorida xonakilashtirilgan hashoratlardan xisoblanadi.
Endilikda 7 xazinaning biri asalarichilikni qadrlash va rivojlantirish payti keldi
chog‘i. Asalarichilik qancha yaxshi
yo‘lga qo‘yilsa ekinzorlar xosiliga
xosilqo‘shilaveradi. Bu shubxasiz
xalqimiz faravonligining oshuviga salmoqli xissa
qo‘shadi. Shuning uchun ham biz oldimizga asalarilar tug‘risida yozilgan
moteriallarni o‘rganish va shu asosda kolxoz, savxoz va ayrim korxonalarda
asalchilikni rivojlantirishga o‘z xissamizni qo‘shmoqchimiz.
Asalchilikning bundan
keyingi
rivojlantirish va xosildorlikni oshishi mutaxassis qadrlar ham bog‘liq bo‘lib
qoldi.
Turkistonga asalari birinchi marta 1848-yilda Semirechedan(Semipalatinsk
viloyati) olib kelingan. 1872-yilda Toshkentga, shundan 21 yil keyin Samarqandga
keltirilgan.
Tashabbuskor asalarichilar tomonidon tashkil qilingan ko‘rgazmalar mahalliy
aholi o‘rtasida asalarichilikning muvaffiqiyatli rivojlanishiga ta‘sir etdi. Bu
ko‘rgazmalarda asalari boqish texnikasi va asalarichilikdan olinadigan mahsulotlar
targ‘ibot qilindi. Ulug‘ oktabr sotsialistik revolyutsiyasidan keyin asalarichilar
maktabi ochildi, asalarichilikni yuritish madaniyati oshirildi. Asalarilar ramkali
yig‘ma uyalarga ko‘chirildi, endi asalarichilar aktiv ravishda asalarilar hayotiga
aralashib, ularga o‘z vaqtida zarur sharoit yarata oladigan bo‘ldi. 1926 yilda
revalyutsiyadan oldingiga nisbatan 40%, yani hammasi bo‘lib 1970 ta asalari oilasi
saqlanib qolgan. 1930 yili O‘zbekiston Qishloq xo‘jaligi ministrligining kolxoz-
sovxozlar sektorida 20 080 asalari oilasi, 1934 yili 13 672 ta asalari oilasi, 1940 yili
37 690, 1970 yili 71 672 ta asalari oilasi bor edi (S.Komilov). Bulardan tashqari
havaskor asalarichilarda (individual sektor) 70 000 dan ko‘proq asalari oilasi borligi
aniqlangan. 1980 yilga kelib jumhuriyat bo‘yicha asalari oilasi 190 mingga yetdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
