Umumiy va tarixiy geologiya

Asteroidlar to’g’risida umumiy ma’lumot

Asteroidlar (yun. aster – yulduz va eidos – koʻrinish) – kichik sayyoralar; Quyosh atrofida elliptik orbitalar boʻylab harakatlanuvchi va koʻpchiligi Mars va Yupiter orbitalari oraligʻida joylashgan kichik jismlar. Titsius – Bode qonunita koʻra, Mars va Yupiter orbitalari oraligʻida Quyoshdan 2,8 a.b. uzoqlikda qandaydir sayyoralar bulishi kerakligi haqidagi faraz 18-asr oxirlarida aytilgan edi. Birinchi asteroid sayyorani yulduzlar jadvalini tuzish bilan shugʻullanayotgan italiyalik astronom J. Piatssi tasodifan 1801-yil 1-yanvar kuni topdi. Unga Serera deb nom berildi. K. Gauss bu sayyorani uch marta kuzatgandan keyin uning orbitasini hisoblash usu-lini ishlab chiqdi. Hisoblashlarga koʻra, Serera Quyoshdan oʻrta hisobda 2,8 a.b. (1 a.b. q 149,6 mln. km) uzoqda turib, uning atrofida aylanar ekan. Ammo 1802-yil 28-martda nemis astronomi G. Olbers top-gan yangi sayyoraning ham Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 2,8 a.b.ga tengligi astronomlarni hayratda qoldirdi. Ikkinchi kichik sayyoraga Pallada deb nom berildi. Keyingi ikkita A.– Yunona va Vesta 1804–07 yillarda topildi. 1847-yildan boshlab har yili bir nechtadan A.lar to-pilib turdi. 1891-yilda M. Volf

Asteroid qazib olish dan xom ashyoni ekspluatatsiya qilishdir asteroidlar va boshqalar kichik sayyoralar, shu jumladan Yerga yaqin ob'ektlar.^[1]
Qattiq tosh minerallari bo'lishi mumkin qazib olingan asteroiddan yoki sarf qilingan kometa. Qimmatbaho metallar kabi oltin, kumushva platina guruhi metallar Yerga qaytarilishi mumkin edi temir guruhi kosmosda qurilish uchun metallardan va boshqa keng tarqalganlardan foydalanish mumkin edi.
Qiyinchiliklarga kosmik parvozlarning yuqori narxi, qazib olish uchun mos bo'lgan asteroidlarni ishonchsiz aniqlash va ruda qazib olish muammolari kiradi. Shunday qilib, quruqlikdagi qazib olish bugungi kunda ishlatiladigan mineral xom ashyoni olishning yagona vositasi bo'lib qolmoqda. Agar kosmik dasturni moliyalashtirish davlat yoki xususiy mablag'lari keskin oshsa, bu holat o'zgarishi mumkin Yerdagi resurslar tobora kamlashib bormoqda talab va asteroid qazib olishning barcha imkoniyatlari bilan taqqoslaganda - va kosmik tadqiqotlar umuman olganda - batafsilroq o'rganilgan.^[
Maqsad
Ma'lum quruqlik zaxiralari va rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda o'sib borayotgan iste'mol asosida zamonaviy sanoat va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan asosiy elementlar bo'lishi mumkin. charchagan 50 yildan 60 yilgacha Yerda.[3] Bunga quyidagilar kiradi fosfor, surma, rux, qalay, qo'rg'oshin, indiy, kumush, oltin va mis.[4][5][6][7]Bunga javoban shunday deb taklif qilingan platina, kobalt va asteroidlardan boshqa qimmatli elementlar qazib olinishi va yuborilishi mumkin Yer foyda olish uchun, qurish uchun ishlatiladi quyosh energiyali sun'iy yo'ldoshlar va kosmik yashash joylari,[8][9] va muzdan qayta ishlangan suv orbitaga yonilg'i quyish uchun yoqilg'i omborlari.[10][11][12]
Garchi asteroidlar va Yer bir xil boshlang'ich materiallardan olingan Yerning tortish kuchi nisbatan og'irlikni tortdi siderofil (temirni sevuvchi) elementlar to'rt milliard yildan ko'proq vaqt oldin eritilgan yoshligida yadroga aylangan.[13][14][15] Yomg'ir asteroid ta'sirida yomg'ir qobig'i bu kabi metallarga qayta quyilguncha, bu qimmatbaho elementlarning qobig'ini yo'q qildi. oltin, kobalt, temir, marganets, molibden, nikel, osmiy, paladyum, platina, reniy, rodyum, ruteniy va volfram (yadrodan sirtga ba'zi oqimlar sodir bo'ladi, masalan Bushveld magmatik kompleksi, mashhur manbasi platina guruhi metallar).[iqtibos kerak] Bugungi kunda ushbu metallar Yer po'stidan qazib olinmoqda va ular iqtisodiy va texnologik taraqqiyot uchun juda muhimdir. Demak, Yerning geologik tarixi kelajakda asteroid qazib olish uchun zamin yaratishi mumkin.
2006 yilda, Kek rasadxonasi ikkilik ekanligini e'lon qildi Yupiter troyan 617 Patrokl,[16] va ehtimol boshqa ko'plab Yupiter troyanlari, ehtimol yo'q bo'lib ketgan kometalar va asosan suv muzidan iborat. Xuddi shunday, Yupiter-oilaviy kometalar va ehtimol Yerga yaqin asteroidlar Yo'qolib ketgan kometalar suv bilan ham ta'minlanishi mumkin. Jarayoni joyida resurslardan foydalanish- yoqilg'i quyish, termal boshqarish, tankaj, radiatsiyaviy himoya va boshqa yuqori massali komponentlar uchun kosmosdan olingan materiallardan foydalanish kosmik infratuzilma- uning narxini tubdan pasayishiga olib kelishi mumkin.[17] Ushbu xarajatlarni kamaytirishga erishish mumkinmi yoki yo'qmi va infratuzilma uchun zarur bo'lgan sarmoyani qoplay oladimi, noma'lum.
Muz "insonning Quyosh tizimiga kengayishi" ni ta'minlash uchun zarur bo'lgan ikkita shartdan birini qondirishi mumkin edi (2009 yil "Avgustin komissiyasi" tomonidan taklif qilingan kosmik parvozning yakuniy maqsadi) Amerika Qo'shma Shtatlarining kosmik parvozlar rejalarini ko'rib chiqish): jismoniy barqarorlik va iqtisodiy barqarorlik. Dan astrobiologik istiqbolli, asteroidlarni qidirish g'ayritabiiy razvedkani qidirish uchun ilmiy ma'lumotlarni taqdim etishi mumkin (SETI). Ba'zi astrofiziklarning fikriga ko'ra, agar ilgari rivojlangan erdan tashqari tsivilizatsiyalar asteroid konidan foydalangan bo'lsa, bu faoliyatning o'ziga xos belgilari aniqlanishi mumkin.[19][20][21]
Asteroid tanlovi

Delta-v standartiga bo'lgan talablarni taqqoslash Hohmann transferlari
Missiya	Δv
Yer yuzasi LEO	8.0 km / s
LEO - Yerga yaqin asteroidgacha	5.5 km / s^[eslatma 1]
LEO to oy sirt	6,3 km / s
Oyliklarga LEO Mars	8.0 km / s

Maqsadli tanlovda e'tiborga olish kerak bo'lgan muhim omil - bu orbital iqtisodiyot, xususan tezlikning o'zgarishi (Δv) va maqsadga borish va qaytish vaqti. Olingan tabiiy materialning ko'proq qismi sarflanishi kerak yoqilg'i yuqori Δv traektoriyalar, shuning uchun kamroq foydali yuk. To'g'ridan-to'g'ri Hohman traektoriyalari sayyoraviy va / yoki oy parvozlari yordam beradigan Hohmann traektoriyalaridan tezroq, bu esa o'z navbatida Sayyoralararo transport tarmog'i, lekin uzatish vaqtining qisqarishi increased oshgan narxga to'g'ri keladiv talablar.^{[iqtibos kerak]}
Osonlik bilan tiklanadigan ob'ekt (ERO) subklassi Yerga yaqin asteroidlar erta kon ishlariga nomzodlar hisoblanadi. Ularning past Δv ularni Yerga yaqin kosmik qurilmalar uchun qurilish materiallarini qazib olishda foydalanishga yaroqli qiladi va etkazib berishni Yer orbitasiga etkazish uchun iqtisodiy xarajatlarni kamaytiradi.^[22]
Yuqoridagi jadvalda Δ ning taqqoslanishi keltirilganv turli vazifalar uchun talablar. Harakatlanadigan energiya talablari nuqtai nazaridan, Yerga yaqin bo'lgan asteroidga yo'naltirilgan missiya alternativ konchilik vazifalari bilan taqqoslanadi.
Potentsial maqsadga misol^[23] erta asteroid kon ekspeditsiyasi uchun 4660 Nereus, asosan kutilmoqda enstatit. Ushbu tanada juda past has borv materiallarni Oy yuzasidan ko'tarish bilan taqqoslaganda. Shu bilan birga, materialni qaytarish uchun ancha uzoqroq sayohat kerak bo'ladi.
Asteroidlarning bir nechta turlari aniqlangan, ammo uchta asosiy turga C, S va M tipidagi asteroidlar kiradi:

1. 
   C tipidagi asteroidlar hozirda qazib olish uchun ishlatilmaydigan, ammo asteroiddan tashqarida qidiruv ishlarida foydalanish mumkin bo'lgan suvning ko'pligi. Missiya xarajatlari asteroiddan mavjud bo'lgan suvdan foydalanish orqali kamaytirilishi mumkin. C tipidagi asteroidlarda ham juda ko'p organik moddalar mavjud uglerod, fosforva boshqa muhim tarkibiy qismlar o'g'it undan oziq-ovqat etishtirish uchun foydalanish mumkin edi.^[24]
   
2. 
   S tipidagi asteroidlar ozgina suv tashiydi, lekin jozibali ko'rinishga ega, chunki ular tarkibida ko'plab metallar, jumladan: nikel, kobalt va oltin, platina va rodiy kabi qimmatroq metallar mavjud. Kichik 10 metrlik S tipidagi asteroid tarkibida platina va oltin kabi nodir metallar shaklida 50 kg (110 funt) bo'lgan 650 000 kg (1 433 000 funt) metall mavjud.^[24]
   
3. 
   M tipidagi asteroidlar kamdan-kam uchraydi, ammo tarkibida S-tiplarga qaraganda 10 baravar ko'proq metall mavjud^[24]
   

Sinf osongina tiklanadigan narsalar (ERO) 2013 yilda bir guruh tadqiqotchilar tomonidan aniqlangan. Dastlab aniqlangan guruhni o'n ikkita asteroid tashkil etgan bo'lib, ularning barchasi hozirgi raketa texnologiyasi bilan qazib olinishi mumkin. 9000 ta asteroidlardan NEO Ma'lumotlar bazasi, bu o'n ikkitasini ularning orbitalarini o'zgartirib, Yerga etib boradigan orbitaga olib chiqish mumkin edi tezlik sekundiga 500 metrdan kam (1800 km / soat; 1100 milya). O'nlab asteroidlarning o'lchamlari 2 dan 20 metrgacha (10 dan 70 futgacha).^[25]
Asteroidlar (yun. aster – yulduz va eidos – koʻrinish) – kichik sayyoralar;
Quyosh atrofida elliptik orbitalar boʻylab harakatlanuvchi va koʻpchiligi Mars va
Y upiter orbitalari oraligʻida joylashgan kichik jismlar. Titsius – Bode qonunita koʻra, Mars va Yupiter orbitalari oraligʻida Quyoshdan 2,8 a.b. uzoqlikda qandaydir sayyoralar bulishi kerakligi haqidagi faraz 18-asr oxirlarida aytilgan edi.

951 GASPRA Asteroidi

Birinchi asteroid sayyorani yulduzlar jadvalini tuzish bilan shugʻullanayotgan italiyalik astronom J. Piatssi tasodifan 1801-yil 1-yanvar kuni topdi. Unga Serera deb nom berildi. K. Gauss bu sayyorani uch marta kuzatgandan keyin uning orbitasini hisoblash usu-lini ishlab chiqdi. Hisoblashlarga koʻra, Serera Quyoshdan oʻrta hisobda 2,8 a.b. (1 a.b. q 149,6 mln. km) uzoqda turib, uning atrofida aylanar ekan. Ammo 1802-yil 28-martda nemis astronomi G. Olbers top-gan yangi sayyoraning ham Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 2,8 a.b.ga tengligi astronomlarni hayratda qoldirdi. Ikkinchi kichik sayyoraga Pallada deb nom berildi. Keyingi ikkita A.– Yunona va Vesta 1804–07 yillarda topildi. 1847-yildan boshlab har yili bir nechtadan A.lar to-pilib turdi. 1891-yilda M. Volf A.ni ochish uchun fotografik usulni qoʻllagach, kichik sayyoralarni kuzatish ishlari ancha jadallashdi. Bundan keyingi yillari hatto 300–400 talab, mas, 1931-yilda 400 tacha noma’lum kichik sayyora roʻyxatga olingan. Hozir ham har yili 100 tacha yangi sayyoralar kashf etilmoqda. Yangi ochilgan A.ga dastlab vaqtinchalik belgi (topilgan yili, oyi va tartibini bildi-ruvchi ikki harf), keyinchalik, yetarli da-rajada oʻrganilgandan soʻng yangi raqami va nom beriladi. A.ni kuzatish asosan fotografik usulda olib boriladi. Soat mexanizmi bilan jihozlangan teleskop yor-damida osmonning biror qismi fotosu-rati olinsa, unda yulduzlar yumaloq shak-lda, ularga nisbatan harakatda boʻlgan A. yoki kometa esa biror chiziq shaklida chiqadi. A.larning koʻpchiligi juda xira, shu sababli, ularning birortasini ham teleskopsiz koʻrib boʻlmaydi. Shu vaqtga qadar barcha A.ning 4–5 foizdan kamrogʻi topilgan. Ularning koʻpchiligi Yerga eng yaqin kelganda 12– 14 yulduz kattali-gida boʻladi. A.ning koʻrinma harakati, asosan, katta sayyoralar harakatiga ux-shash; gʻarbdan sharqqa yurib, osmon sfe-rasida sirtmoqsimon chiziq chizadi. 1997-yilgacha 6200 dan ortik, A. orbitasining elementlari hisoblangan. Orbita ele-mentlarining oʻzaro bogʻlanishi va A. soni boʻyicha taqsimlanishini tekshirib, A. halqasi topildi. Hozirgacha topil-gan A.ning 97% Quyoshdan oʻrta hisobda 2,2–3,6 a.b. uzoqlikda joylashgan. A.ning Quyosh atrofida aylanish davri 3–7 yil. Orbitasining katta yarim oʻqi boʻyicha Quyoshga eng yaqin A. Ikardir (№ 1566, a-1,08 a.b., T-409 kun). Eng uzogʻi 1992-yilda kashf qilingan 1992 AD say-yora boʻlib, uning perigeliysi 8,6 a.b., afeliysi 33,5 a.b. Quyosh atrofini 90 yilda aylanib chiqadi. Tekshirishlar A.ning Mars va Yupiter orbitalari oraligida konsentrik halqalar shaklida quyuqlashib joylashganini koʻrsatdi. A. zichligi Yer zichligi bilan bir xil deb olinsa, A.ning umumiy massasi Yer mas-sasiga teng boʻladi. Eng katta asteroida – Sereraning massasi Yer massasiga barobar. Kichik sayyoralarning paydo boʻlish masalasi astronomiyaning toʻla hal qilinmagan sohalaridan biridir. Ba’zi farazlarga koʻra, A. bitta yoki bir nechta sayyoraning parchalanishi yoki say-yoralar toʻqnashganda maydalanishidan hosil boʻlgan. Boshqa farazga koʻra, mayda jismlar (meteorlar)dan yirik A. hozir 713ham paydo boʻlib turadi.Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Astronomiya institutida A.ni kuzatish ishlari 1900-yildan bosh-lab olib borilmoqda. Ikkinchi jahon urushi davrida Kitob xalqaro kenglik stansiyasida ishlagan G. N. Neuymin oʻzi ochgan yuzdan ortiq kichik sayyoraning bi-riga "Oʻzbekistoniya" deb nom berdi. 1930-yil taklif qilingan "Xira yulduzlar jadva-li" muammosi munosaba-ti bilan tuzilgan xalqaro dasturga mu-vofiq Astrono-miya institutida maxsus tanlangan 20 ta eng ravshan A. harakatlari 1980-yilga qadar tekshirilib, osmonda inersial koor-dinatalar sis-temasini tuzish muammo-siga salmoqli hissa qoʻshildi. Bu 20-asrda astrometriya va osmon mexanikasi sohalarida olingan gʻoyat muhim ilmiy natija hisoblanadi.Bundan tashqari oʻzbek astronomlari keyingi 30–40 yil davomida A.ga oid barcha xalqaro dasturlarda faol qatnashib kelmoqdalar.Mars va Yupiter oraligida hozir Be-runiy, Ulugʻbek va boshqa nomlar bilan ataluvchi A. parvoz qilib yuribdi.[1]


Titsius – Vode qonuniga kura. Mars va Yupiter orbitalari oraligida Quyoshdan 2,8 a.b. uzoklikda qandaydir sayyoralar boʻlishi kerakligi haqidagi faraz 18-asr oxirlarida aytilgan edi. Birinchi asteroid sayyorani yulduzlar jadvalini tuzish bilan shugʻullanayotgan italiyalik astronom J. Piatssi tasodifan 1801-yil 1-yanvar kuni topdi. Unga Serera deb nom berildi. K. Gauss bu sayyorani uch marta kuzatgandan keyin uning orbitasini hisoblash usulini ishlab chikdi. Hisoblashlarga koʻra, Serera Quyoshdan oʻrta hisobda 2,8 a.b. (1 a.b.=149,6 mln. km) uzokda turib, uning atrofida aylanar ekan. Ammo 1802-yil 28-martda nemis astronomi G. Olbers topgan yangi sayyoraning ham Quyoshdan oʻrtacha uzoqligi 2,8 a.b.ga tengligi astronomlarni hayratda qoldirdi. Ikkinchi kichik sayyoraga Pallada deb nom berildi. Keyingi ikkita Asteroidlar – Yunona va Vesta 1804–07 yillarda topildi. 1847-yildan boshlab har yili bir nechtadan Asteroidlarlar topilib turdi. 1891-yilda M. Volf Asteroidlarni ochish uchun fotografik usulni qoʻllagach, kichik sayyoralarni kuzatish ishlari ancha jadallashdi. Bundan keyingi yillari hatto 300–400 talab, masalan, 1931-yilda 400 tacha nomaʼlum kichik sayyora roʻyxatga olingan. Hozir ham har yili 100 tacha yangi sayyoralar kashf etilmokda. Yangi ochilgan Asteroidlarga dastlab vaqtinchalik belgi (topilgan yili, oyi va tartibini bildiruvchi ikki harf), keyinchalik, yetarli darajada oʻrganilgandan soʻng yangi raqami va nom beriladi. Asteroidlarni kuzatish asosan fotografik usulda olib boriladi. Soat mexanizmi bilan jihozlangan teleskop yordamida osmonning biror qismi fotosurati olinsa, unda yulduzlar yumaloq shaklda, ularga nisbatan harakatda boʻlgan Asteroidlar yoki kometa esa biror chiziq shaklida chiqadi. Asteroidlarning koʻpchiligi juda xira, shu sababli, ularning birortasini ham teleskopsiz koʻrib boʻlmaydi. Shu vaqtga qadar barcha Asteroidlarning 4–5 foizdan kamrogʻi topilgan. Ularning koʻpchiligi Yerga engyaqin kelganda 12– 14 yulduz kattaligida boʻladi. Asteroidlarning koʻrinma harakati, asosan, katta sayyoralar harakatiga oʻxshash; gʻarbdan-sharqqa yurib, osmon sferasida sirtmoqsimon chiziq chizadi. 1997-yilgacha 6200 dan ortiq Asteroidlar orbitasining elementlari hisoblangan. Orbita elementlarining oʻzaro bogʻlanishi va Asteroidlar soni boʻyicha taqsimlanishini tekshirib, Asteroidlar halqasi topildi. Hozirgacha topilgan Asteroidlarning 97 % Quyoshdan oʻrta hisobda 2,2–3,6 a.b. uzoklikda joylashgan. Asteroidlarning Quyosh atrofida aylanish davri 3–7 yil. Orbitasining katta yarim oʻqi boʻyicha Quyoshga eng yaqin Asteroidlar Ikardir (№ 1566, a-1,08 a.b., T-409 kun). Eng uzogʻi 1992-yilda kashf qilingan 1992 AD sayyora boʻlib, uning perigeliysi 8,6 a.b., afeliysi 33,5 a.b. Quyosh atrofini 90 yilda aylanib chiqadi. Tekshirishlar Asteroidlarning Mars va Yupiter orbitalari oraligʻida konsentrik halqalar shaklida quyuqlashib joylashganini koʻrsatdi. Asteroidlar zichligi yer zichligi bilan bir xil deb olinsa, Asteroidlarning umumiy massasi yer masalansasiga teng boʻladi. Eng katta aste 1 6000 yer roida – Sereraning massasi massasiga barobar. Kichik sayyoralarning paydo boʻlish masalasi astronomiyaning toʻla hal qilinmagan sohalaridan biridir. Baʼzi farazlarga koʻra, Asteroidlar bitta yoki bir nechta sayyoraning parchalanishi yoki sayyoralar toʻqnashganda maydalanishidan hosil boʻlgan. Boshqa farazga koʻra, mayda jismlar (meteorlar)dan yirik Asteroidlar hozir ham paydo boʻlib turadi.

Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasi Astronomiya institutida Asteroidlarni kuzatish ishlari 1900-yildan boshlab olib borilmoqda. Ikkinchi jahon urushi davrida Kitob xalqaro kenglik styasida ishlagan G. N. Neuymin oʻzi ochgan yuzdan ortiq kichik sayyoraning biriga „Oʻzbekistoniya“ deb nom berdi. 1930-yil taklif qilingan „Xira yulduzlar jadvali“ muammosi munosabati bilan tuzilgan xalqaro dasturga muvofiq Astronomiya institutida maxsus tanlangan 20 ta eng ravshan Asteroidlar harakatlari 1980-yilga qadar tekshirilib, osmonda inersial koordinatalar sistemasini tuzish muammosiga salmoqli hissa qoʻshildi. Bu 20-asrda astrometriya va osmon mexanikasi sohalarida olingan gʻoyat muhim ilmiy natija hisoblanadi.

Bundan tashqari oʻzbek astronomlari keyingi 30–40 yil davomida Asteroidlarga oid barcha xalqaro dasturlarda faol qatnashib kelmoqdalar.

Mars va Yupiter oraligida hozir Beruniy, Ulugʻbek va boshqa nomlar bilan ataluvchi Asteroidlar parvoz qilib yuribdi.