Universiteti tabiiy fanlar kafedrasi

Zararsizlantirish turlari: dezaktivatsiya, degazatsiya
va dezinfektsiya chora-tadbirlari
Radioaktiv moddalar, zaharli moddalar va biologik vositalar bilan zararlangan hudud, oziq-ovqat, suv, em-xashak va boshqa zararsizlantirilmaguncha foydalanish uchun xavfli hisoblanadi. Zararlanishning turiga qarab, zararsizlantirish 3 ga bo‘linadi: dezaktivatsiya, degazatsiya va dezinfektsiya.
Dezaktivatsiya – zararlangan ob’ektlardan radiaktiv moddalarni yo‘qotishdir. Dezaktivatsiya – 2 xil usul bilan qilinadi:

1. 
   Mexanik usul - ob’ektlarning ustki qismini supurish, qoqish, suv oqimi bilan yuvish,
   

ho‘llangan latta bilan artish mexanik usul hisoblanadi.

2. 
   Fizik - kimyoviy usul - kuchli yuvish xususiyatiga ega bo‘lgan eritmalardan
   

foydalanishga asoslangan: SF-2, SF-2U poroshogi, OP-7, OP-10 yuvuvchi moddalari
(emulgatorlar).
Oziq-ovqatni dezaktivatsiya qilish uchun ustki zararlangan qismi olib tashlanadi, suvni dezaktivatsiya qilish uchun tindirish yoki mahsus filtrlovchi yordamida filtrlanadi. Kiyim va boshqa engil narsalarni qoqish, shetka yoki chang so‘rg‘ich bilan tozalash orqali dezaktivatsiya qilinadi. Asfaltlangan ko‘chalarni, hovlilarni dezaktivatsiya qilish qo‘l bilan supirish, so‘ngra suv sepuvchi mashina va shlang bilan yuvish orqali o‘tkaziladi. Tuproqli erlarni dezaktivatsiya qilish erning ustki qatlamini 5-7 sm chuqurlikda buldozer, belkurak bilan qirishtirish, chopiq qilish orqali o‘tkaziladi. Dezaktivatsiya qilingandan so‘ng radiaktiv moddalar yo’l qo‘yish mumkin bo‘lgan darajagacha yo‘qotilganiga ishonch hosil qilish uchun, albatta dozimetrik nazorat o‘tkaziladi.
Degazatsiya – zararlangan ob’ektlarni zararsizlantirish yoki kimyoviy neytrallash va ulardan zaharlovchi moddalarni yo‘qotishdir. Degazatsiya kimyoviy, fizik – kimyoviy va mexanik usullari bilan o‘tkaziladi:

1. 
   Kimyoviy usul bilan degazatsiya qilinganda zararlangan ob’ekt degazatsiyalovchi moddalar eritmasi bilan tozalanadi.
   
2. 
   Degazatsiyaning fizik-kimyoviy usuli erituvchilar bilan yuvish, bug‘lantirish, aktivlantirilgan ko‘mir bilan adsorbtsiya qilish, zararlangan yumshoq narsalarni 2% li kir soda eritmasida qaynatishdan iborat.
   
3. 
   Degazatsiyaning mexanik usuli tuproq, oziq-ovqat va em-xashakning zararlangan qismini olib tashlashda iborat.
   

Yozgi issiq kunlarda degazatsiya qilinishi kerak bo‘lgan har xil predmetlardagi zah arlovchi moddaning shamolda ko‘tarilib ketishi va bug‘lanishi uchun ularni arqonlarga osish kerak. Degazatsiyaning mexanik usuli tuproq, oziq – ovqat va em – xashakning zararlangan qismini olib tashlashdan iborat bo‘ladi.¹⁸
Dezinfektsiya – zararlangan ob’ektlardan kasal chaqiruvchi mikroblarni va ularning toksinlarini yo‘qotishdir.
Dezinfektsiyaning 3 turi mavjud:

1. 
   Joriy dezinfektsiya: kasalxona sharoitida kuniga 2 marta xlorli eritma yordamida o‘tkaziladi.
   
2. 
   Profilaktik dezinfektsiya: kimyoviy moddalar yordamida biror uy yoki tashkilotda yuqumli kasallik o‘chog‘i mavjud bo‘lganda kasallik sog‘ odamlarga yuqmasligi uchun o‘tkaziladi.
   
3. 
   Yakunlovchi dezinfektsiya: kasalxona sharoitida bemor tuzalib chiqqandan so‘ng xona shifti bilan xlorli eritmalar yordamida yuviladi.
   

Dezinfektsiya 4 xil usulda olib boriladi:

1. 
   Mexanik usulda devorlarni ohak bilan oqlash orqali amalga oshiriladi.
   
2. 
   Fizik usul issiq havoning zararsizlantiruvchi ta’siriga asoslangan: qaynatish,
   

suv bug‘idan foydalanish.

3. 
   Kimyoviy usulda kimyoviy moddalardan xlorli ohak, xloramin, abakteril-xlor,
   

alaminol, septadez, triosept-oksi, fenol, formalin va boshqalardan keng
qo‘llaniladi.
4. Fizik- кimyoviy usulda bir vaqtning o’zida issiqlik ta’sirida kimyoviy
moddalar yordamida amalga oshirish.
Dezinfeksiya o‘z ichiga quyidagi chora-tadbirlarni qamrab olgan: