Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

Foydalanilgan adabiyotlar : 
1.
Mirziyoyev. Sh. M. Ulug‘ kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan quramiz.- 
T.:O‘zbeksdan, 2017. 
2.
B. Qálimbetov, J. Uspanova, X. Abdijabbarov 3-sinf O‘qish kitobı Nukus, Qoraqalpog‘iston, 
2019. 
3.
Q.Husanboeva 
Adabiy ta’limda mustaqil fikrlashga o‘rgatish asoslari. Monografiya. 
– 
Tashkent, 2003. 
BOSHLANGʻICH SINF ONA TILI DARSLARIDA OʻQUVCHILARNING NUTQIY 
KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISH 
Kumush Temirova, 
BuxDUPI 1-bosqich magistranti 
 
Annotatsiya: 
Bu maqolada nutqiy kompetensiyalar insonning butun hayoti davomida shakllanib 
hamda rivojlanib borishi va ularni faoliyat turi yoki fan tarmog‘i bo‘yicha chegaralab bo‘lmasligi, 
kompetensiyaning shakllanishiga ma’lum bir vaqt davomida to‘plangan bilim va malakalar zamin yaratib 
borishi haqida fikr va mulohazalar keltirib o‘tilgan. 
Kalit so‘zlar: 
nutqiy kompetensiyalar, nutq, bilim, ko‘nikma, malaka, ta’lim, ta’lim sifati, dars. 
Mamlakatimizda ta’lim muassasalarida kompetensiyaviy yondashuv 2012-yildan tatbiq etila 
boshladi. Ushbu tushuncha oʻquvchilarning shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy hayotda uchraydigan vaziyatlarda 
turli tipdagi malakalarni samarali ravishda qo‘llashga o‘rgatish sifatida talqin qilinadi. Bunda hosil 
bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni favqulotda yuzaga kelgan noaniq, yangi, muammoli vaziyatlarga 
duch kelinganda qo‘llay olish kompetensiyasiga alohida urg‘u beriladi. 
Kompetensiya nima? Kompetensiyaviy ta’lim qachondan boshlab yurtimiz davlat ta’limida 
qoʻllana boshladi? Kompetensiyaning qanday turlari bor? 
Kompetensiyalarni fan va turmushga kirib kelishini 3 bosqichga boʻlib oʻrganamiz. 
Birinchi bosqich -1960‒1970-yillar. Ona tili va chet tilini oʻrganishga oid dastlabki 
kompetensiyalar kiritildi. Ilk tushuncha boʻlib “kommunikativ kompetensiya” tushunchasi fanga kiritildi. 
Ikkinchi bosqich -1970‒1990-yillar. Bu jarayonda “ijtimoiy kompetensiya” tushunchasining 
mazmuni ishlab chiqildi. 
Uchinchi bosqich -1990 va keyingi yillarda kompetensiyaviy yondashuv, ta’limning barcha 
sohalarida va boshqa yoʻnalishlarda qoʻllanila boshladi. 
Ko‘rinadiki, kompetensiyaviy ta’lim g‘oyasi ta’limning natijasi qanday bo‘lishi kerak degan 
savolga javob berish uchun ilgari surilgan. Kompetensiyaviy yondashuv esa, ta’lim sifatini ta’minlash va 
buning an’anaviy usullar vositasida, ya’ni o‘zlashtiriladigan ma’lumot hajmini oshirish yo‘li bilan hal 
qilinmasligi orasidagi ziddiyat tufayli yuzaga kelgan muammoli holatdan chiqishni o‘rgatadi. 

---

131 
Shuni aytib o‘tish kerakki, kompetensiyalar ularni qo‘llagandagina namoyon bo‘ladi. Aks holda 
ular yashirin imkoniyatlar, ehtiyojsiz layoqat sifatida talqin qilinadi. Shu bois kompetensiya muayyan 
vaziyatda ma’lum bir layoqatni namoyon qilish, ko‘rsatishni anglatadi.Kasbiy kompetentlik ushbu 
faoliyatni bevosita yuritayotgan mutaxassisdagina namoyon bo‘ladi, biroq uning dastlabki shart- 
sharoitlari, asosi, zamini hamda alohida jihatlari kasbiy ta’lim jarayonida shakllanadi va rivojlanadi. 
Muammolarni hal qilishga o‘rgatish shaxsni ta’lim jarayonidayoq kelgusi hayotga va kasbiy faoliyatga 
amaliy jihatdan tayyorlaydi. 
Olimlarning kompetensiyaviy yondashuv asosida tadqiqotlarni o‘rganib chiqish natijalaridan 
ko‘rinadiki, kompetensiyalar insonning butun hayoti davomida shakllanib hamda rivojlanib boradi va 
ularni faoliyat turi yoki fan tarmog‘i bo‘yicha chegaralab bo‘lmaydi. Har qanday kompetensiyaning 
shakllanishiga ma’lum bir vaqt davomida to‘plangan bilim va malakalar zamin yaratadi. Shundan kelib 
chiqqan holda, kompetensiyalarning shakllanishida shaxsiy sifatlar bilan bir qatorda hosil bo‘lgan bilim, 
ko‘nikma va malakalar asosiy rol o‘ynaydi. 
Kompetensiya (lot.compete-erishyapman, munosibman, loyiqman) degan ma’noni anglatadi. 
Kompetensiya-nafaqat olingan nazariy bilim, koʻnikma, ma-lakalarning majmuasi, balki olingan nazariy 
va amaliy bilim, koʻnikma, mala-kalarning majmuasini amaliyotga mustaqil va ijodiy qoʻllay olish 
darajasidir. Kompetensiya–ma’lum bir faoliyatni muvaffaqiyatli omilkorlik, mohirlik bilan eplay olishlik, 
qila olishlik qobilyatlari boʻlib, u egallagan nazariy va amaliy bilimlar, malakalar va koʻnikmalar asosida 
namoyon boʻladi. Kompetensiya tushunchasi avvaldan bizga tanish boʻlgan bilim,koʻnikma,malakaga 
yaqin tushuncha ekanligini anglaymiz. Ta’lim jarayonida kompetensiyaviy yondashuv deganda, 
oʻquvchilarning shaxsiy, kasbiy, ijtimoiy hayotlarida uchraydigan vazi-yatlarda egallagan turli xildagi 
malakalarini samarali ravishda qoʻllashga oʻrga-tish tushuniladi. Har bir inson oʻz hayotida shaxsiy, 
kasbiy, ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarga kirishishi, jamiyatda oʻz oʻrnini egallashi, hayoti davomida 
duch keladigan muammolarning yechimini mukammal hal etishi, eng muhimi oʻzining sohasi, kasbi, 
yoʻnalishi boʻyicha raqobatdosh kadr boʻlishi uchun ham zarur boʻlgan kompetensiyalarni egallab uni 
amaliyotda qoʻllay olishi lozim. 
Boshlangʻich sinf oʻqituvchisi birgina fanni bilishi emas aksincha barcha fanlarni mukammal 
bilishga harakat qilmogʻi lozim. Chunki, yoshgina bola dunyoga ustozining koʻzi, dunyoqarashi, 
tasavvuri, fikrlashi, ilmi bilan boqadi. Oʻqituvchi xususan oʻquvchilarga ona tili fanini oʻrgatish 
jarayonida ularning mustaqil fikrlashini, ogʻzaki va yozma nutqini, ma’naviy dunyosini boyitishga xizmat 
qiladi. Avvalo buning uchun oʻqituvchining nutqi sof va chiroyli boʻlmogʻi, ishoralar, qochiriqlar, istiora 
va xalq maqollari, aforizmlardan oʻrinli foydalana olishi, nutq ohangiga, soʻz jozibasiga e’tibor bermogʻi 
lozim. Oʻqituvchidan dars oʻtishda ta’lim va tarbiyaning uygʻunligiga, fanlararo bogʻliqlik, hozirgi davr 
yangiliklari, fan yangiliklaridan boxabar boʻlmoqlik, pedagogik koʻnikma, ijodkorlik mahoratlari talab 
etiladi. Shuning uchun ham oʻqituvchilik nihoyatda mashaqatli va mas’uliyatli kasb hisoblanadi, eng 
sharafli kasb sifatida ulugʻlanadi. 
Ona tili kompetensiyalarining psixologik nuqtai nazardan ikki asosiy tarkibiy qismdan tashkil 
topgan deb qaraladi. Birinchisi-shaxsning aloqa-aralashuv va faoliyat jarayonida toʻplagan