Urganch axborot texnologiyalar texnikumi 04-21 axborot xavfsizligi guruhi talabasi Matyoqubov Sotiboldining fizika fanidan yozgan Mustaqil ishi

Elektrlangan jismlarning o`zaro ta`siri
Elektrlangan jismlar faqat yengil buyumlargina emas, balki barcha buyumlarni ham o`ziga tortadi. Bunga isonch hosil qilish uchun o`tkir ichli tayoqchaga uzuligi taxminan 2sm bo`lgan metall nay o`rnatamiz. (Nay o`rtasining past tomonida tayoqcha uchun teshik ochilgan). Nayga elektrlangan tayoqcha yaqinlashtirib, unung asta-sekin tayoqcha tomon byrilganini sezamiz. (rasm)
Elektrlangan jismlarga faqat qattiq jismlargina emas, balki suyuqliklar ham tortiladi. Bunga ishonch hosil qilsh uchun idishdan oqib chigayotgan ingichka suv tizimiga elektrlangan tayoqchani yaqinlashtiramiz. Suv tizimi elektrlangan tayoqcha tomonga og`ganini sezamiz.
Elektrlangan jismlar gazlarni ham o`ziga tortadi: sham yoki gaz alangasiga elektrlangan tayoqchani yaginlashtirsak, alanganing ham tayoqcha tomon tortishini sezamiz (rasm).
Elekterlangan jsmlarning xossalari ularga boshqa jismlarning tortishi bilangina cheklanmydi. Agar biror jism kuchli elektrlansa va chirsillagan ovoz chiqadi. Jism qanchalik kuchli elektrlansa, uchqun shunchalik yorgin, chirsillagan ovoz esa shunchalik kuchli bo`ladi.

Elektr zaryadining ikki turi
Ikkita bir xil plastmassa tayoqcha olamiz. Tayoqchalardan birining orasini chuqur parmalaymiz va uni mo`ynaga ishqalab uchli asosida o`rnatamiz. Ikkinchi tayoqchani ham mo`ynaga ishqalaymiz va birinchi tayoqchaga yaqinlashtiramiz. Bunda uchli asosga o`rnatilgan tayoqcha qo`limizdagi tayoqchadan itarilganini sezamiz (rasm). Endi uchli asosga o`rnatlgan tayoqchaga ikkinchi tayoqchaga ishqalangan mo`ynani yaqinlashtiramiz. Tayoqcha mo`ynaga tortiladi (rasm).
Bir bo`lak elektrlangan mo`ynani uzun ipga osamiz va unga ikkinchi bir elektrlangan mo`yna bo`lagini yaqinlashtiramiz. Birinchi mo`yna bo`lagi ikkinchisidan itariladi (rasm).
Tajribani o`zgartiramiz: osilgan m`yna bo`lagiga mo`ynaga ishgalab elektrlangan tayoqchani yaqinlashtiramiz. Mo`yna tayoqchaga tortiladi (rasm).
Tajribada ko`rganlarimiz haqida o`ylab ko`ramiz. Tayoqcha bilan mo`yna bir-biriga tegishi natijasida elektrlanadi. Elekrtlangan tayoqchalar bir-biridan itariladi, biroq elektrlangan mo`ynaga tortiladi. Elektrlangan mo`yna bilan o`tkazilgan tajribada ham shunday bo`ladi: elektrlangan mo`ynalarning bir-bo`lagi ikkinchisidan itariladi, lekin elektrlangan tayoqchaga tortiladi.
O`tkazilgan tajribalarning ko`rsatishicha, elektrlash jarayonida mo`yna va tayoqchada turlicha elektr zaryadi hosil bo`ladi. Kahrabo tayoqchada hosil bo`lgan elektrni manfiy (-) deb, mo`ynadagi elektrni esa musbat (+) deb hisoblashga kelishildi.