Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

Zamburug`larni o`stirish usullarini o`rganish 
Zamburug‘lar inson uchun ikkita muhim, bir-biriga zid bo`lgan yemiruvchi, 
lekin foydali vazifani bajaradi. Zamburug`lar chiqindilarni parchalab, ularning 
ko‘payishiga imkon bermaydi. Shuningdek, ular o`simliklar rivojlanishi uchun zarur 
bo`lgan mineral tuzlarni tuproqqa qaytaradi. Ayrim zamburug‘lardan ko‘plab 
kasalliklarga davo bo`luvchi dorivor moddalar olinadi.Zamburug‘ning o`simlik va 
hayvonlarni kasalga chalintiruvchi ayrim turlarini zararsizlantirish uchun inson 
doim ularga qarshi kurash olib boradi. Zamburug‘ nima? U boshqa o’simliklar 
yordamida ko`payadigan o`simlikdir. Boshqa o`simliklar ozuqa uchun xlorofill 
ko‘magida ikki oksidli uglerod va suvdan shakar ishlasa, xlorofillsiz zamburug`lar 
bunday xususiyatdan mahrum. Shuning uchun ham ular ozuqa moddani yashil 
o`simliklardan oladi. Zamburug‘larning turi ko`p. Ularning aksariyati tuzilish 

---

jihatidan bir-biridan keskin farq qiladi. Ayrim zamburug‘lar, masalan bakteriya va 
achitqilar, bitta hujayradan iborat. Bakteriyalarning o`rtacha uzunligi 0,005 mmcha 
keladi. Shilimshiqli unli motor ham zamburug` turiga kiradi. U boshqa 
o`simliklardan farqli o‘laroq, chirigan daraxt tanasi yoki nam jism yuzasini 
qoplovchi ilviroq yupqa pardaday katta miqdordagi protoplazmadan hosil bo`ladi. 
Zamburug`larning bakteriya, achitqi va unli mog`ordan boshqa turlari rangsiz 
tolalardan iborat. Ular "mitseliy" yoki "zamburug` tanasi" deb ataladi. Zamburug’ 
o`simtalari boshqa o`simlik yoki jism ichkarisiga kirib, ozuqa shimadi, 
zamburug‘ning rivojlanishi va ozuqani hazm qilishi uchun suv zarur. Shu sababdan 
ham ular quruq iqlim sharoitida o‘smaydi. Zamburug‘lar tarkibidan bo`lgan 
pupanaklar turi non va namda qolgan matolarni chiritadi. Zamburug`larning ayrim 
turlari pishloqlarga o`ziga xos hid berish va dori ishlab chiqarishda qo`llaniladi. 
Tanovul qilinishi mumkin bo`lgan va zaharli hisoblangan qo‘ziqorinlar ham 
zamburug`lar oilasiga kiradi. Bunday qo`ziqorinlar bandining asosiy qismi yer 
tagida bo`lib, tepasidagi spora ishlovchi sallasi yer yuzasiga chiqishdan oldin 
shakllanadi. Mikroorganizmlarni yig’ish, ajratish va saqlash xususiyatlarini 
o’rganish va miqdorini aniqlash uchun sun’iy ozuqa muxitlaridan foydalaniladi. 
Ozuqa muxitlari deb tarkibida tirik xujayraning hamma ximiyaviy komponentlari 
xujayra tomonidan osonlik bilan o’zlashtiriladigan shaklda tutgan aralashmaga 
aytiladi. Deyarli barcha ozuqa muxitlarning tarkibida organogen (C, N, O
2
, H) P, 
Cu, K, Mg, Ca kabi va ko`p elementlari mavjuddir. Tayyorlanish uslubi va undagi 
mahsulotlarning tarkibiga qarab ozuqa muxitlari tabiiy va sun’iylarga bo’linadi. 
Tabiiy ozuqa muxitlari- sabzavot, mevalar va ularning kaynatmalari, sut, go’sht va 
baliklardan tayyorlangan sho’rvalar va boshkalar kiradi. Sun’iy ozuqa muxitlari esa 
oziq-ovqat mahsulotlariga tegishli ishlov berilib va ularga ko’shimcha moddalar 
ko’shib (shakar, ‘enton) tayyorlanadi. Fizik xossalari bo’yicha ozuqa muxitlari 
suyuk va kuyultirilgan bo’ladi. Ozuqa muxitlarining tayyorlash maksadiga karab 
gru’’aga bo’linadi: oddiy yoki universal ko’’chilik mikroorganizmlar uchun 
yaroklilari. Maxsus ozuqa muxitlari-universal ozuqa muxitlarida yomon o’sadigan 
yoki umuman rivojlanmaydigan turdagi mikroorganizmlarni o’stirish uchun 

---

(shakarli go’sht peptonli bulion- streptokokklar uchun, susloturushlar va 
zamburug’lar uchun). Differentsial diagnostik o’rganilayotgan mikrobning 
sofkulg’turasini turini aniklashda foydalaniladigan (ichak tayokchalari gruppasi 
uchun ENDO muxiti). Elektiv tanlangan fakat ayrim turdagi mikroorganizmlarni 
o’stirish uchun foydalaniladigan elektiv muxitlarga ekilgan turli xildagi mikrob 
urug’larningayrim gru’’alari uchun muxit kulay va ular tez rivojlanadi). Boshka 
turdagi mikroorganizmlar gru’’asi esa nokulay sharoitda rivojlanadi. Elektiv 
muxitlar mikroorganizmlarni tabiatdagi yashash joylaridan ajratish va ularni yig’ish 
uchun ishlatiladi. Har kanday ozuqa muxitlarining sifat ko’rsatkichlari bu kerakli 
mikdorda ozik moddalarning bo’lishi, ma’lum pH reaktsiyasi, absolyut sterillik, 
namlik, shaffoflik va xokozolardir.