Ушбу маърузалар матни таълим сощаси «Кимёвий технология ва биотехнология» йыналишларида бакалаврлар тайёрлаш учун «Органик, но

Углеводородлрдпн ацетилен олишш

Метан ва бошқа парафинлардан юқори ҳарорат остида пиролиз йўли билан ацетилен олинади. Жараён қўйидаги қайтар риакциялар билан ифодаланади.

2СН₄  С₂Н₂  3Н₂ -Н⁰₂₉₈  -376 кЖмоль

С₂Н₆  С₂Н₂  2Н₂ -Н⁰₂₉₈  -311 кЖмоль

Реакция эндотермик бўлганлиги учун мувозанат 1000-1300С дагина ўнгга силжийди. Метан учун эса бу кўрсатгич 1500-1600С, суюқ углеводоролар учун эса 1200С бўлганда жараён тезлашади. Ацетиленнинг парафинлардан ҳосил бўлиши радикал занжирли механизм бўйича боради.

СН≡СН

СН₅–СН₃

СН₂=СН₂

–Н₂

–Н₂

Ҳосил бўлган газ таркибида оз миқдорда бензол, СН₃–ССН, СН₂СН–ССН, СНС–ССН бўлади.

Ушбу усул билан ацетилен олишнинг мураккаблик томони шундан иборатки, ҳосил бўлаётган ацетилен пиролизланиб С ва Н₂ га парчаланади. Буни қўйидагича ифодаланади:

Бу жараёнга барҳам бериш учун қўйидаги тадбирларни амалга ошириш лозим. Биринчи навбатда углеводородларни ўзаро таъсирлашувини қисқартириш ва уларни реакцион зонада бўлишлигини 0,01 секунддан оширмаслик чора-тадбирлари-ни амалга ошириш ва ҳосил бўлаётган ацетиленни бирданига сув пуркаш орқали «тоблаш» билан уларни пиролиздан сақлаб қолиш лозим.

Углеводородлар пиролизи орқали ацетилен олиш

Углеводородлар пиролизи орқали ацетилен олишнинг қуйидаги 4 усули мавжуд.

1. 
   Регенератив пиролиз. Олов бардош ғиштли печларда ушбу пиролиз жараёни олиб борилади. Бунинг учун печ табиий газдан зарурий ҳароратгача, яъни 1200-1600С гача қиздирилади. Сўнгра пиролиз қилинаётган газ юборилади ва яна печ қиздирилиб, олдинги ҳолат такрорланади.
   
2. 
   Электрокрекинг. Электродларда 1000 В ҳосил қилиб электр ёй орқали пиролизланувчи хомашё ўтказилади, натижада ацетилен ҳосил бўлади. Бу усул тезкорлиги ацетилен қайта пиролизланиши содир бўлмаслиги билан аҳамиятга молик. Лекин энергиянинг кўп сарф қилишлиги ушбу усулнинг камчилигидир. Яъни 1 тонна ацетилен ишлаб чиқариш учун 13 000 кВтсоат электр энергияси сарфланади.
   
3.