V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

1-rasm. Psixik jarayonlarning namoyon bo’lish shakllari va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik  
PSIXIKANING 
NAMOYON 
BO’LISH 
SHAKLLARI
 
PSIXIK 
JARAYONLA
R 
PSIXOLOGIK 
HOLATLAR 
SHAXS 
XUSUSIYATLARI 
BILISH 
JARAYONI 
HISSIY-
IRODAVIY 
INDIVIDUALL
IK 
sezgi
 
idrok
 
yo’nalishlar
 
temperament
 
xarakter
 
qobiliyatlar
 
iqtidor
 
aqliy salohiyat 
xulq 
motivatsiyasi 
ish uslubi 
xotira
 
tafakkur
 
xayol
 
nutq
 
diqqat
 
mas’uliyat
 
emotsiyalar
 
e’tiqodlilik
 
bardamlik
 
tetiklik
 
apatiya
 
qiziquvchanlik
 
hayratlanish
 
ishonchlilik
 
ijodiy ruhlanish 

---

 
15 
Har bir ongli odamning voqyelikka o’z munosabati, maqsad va intilishlari bo’lishi tabiiy”.
4
 
Demak, bugungi psixologiya fani va uning tarmoqlarining predmetini belgilashda yoshlar 
ongida to’g’ri dunyoqarashni milliy istiqlol g’oyalari va uning asosiy tushunchalari va tamoyillari 
asosida  shakllantirish  masalalari  nuqtai  nazaridan  yondashish  katta  amaliy  ahamiyat  kasb 
etadi. 
 
1.4. Psixologiyaning tarmoqlari 
 
Psixologiyaning  alohida 
tarmoqlarini
  differensiasiya  qilish  eng  avvalo  ishlab 
chiqarishdagi inson faoliyati kechadigan sohalar va ularning vazifalaridan kelib chiqadi. Hozirgi 
davrga  kelib  psixologiyani  inson  shaxsi  haqidagi  eng  muhim  fanlardan  biri  sifatidagi 
ahamiyatini  hamma  tan  olmoqda.  Inson  shaxsining  esa  bevosita  kirib  bormagan  sohasini 
topish qiyin. 
Psixologiya  iqtisodiyot,  ta’lim-tarbiya,  sanoat  ishlab  chiqarishi,  qishloq  ho’jaligi, 
kibernetika,  axborotlar  texnologiyalari  kabi  qator  xalq  xo’jaligi  sohalari  bilan  aloqador  fan 
tarmog’i  hisoblanadi.  Chunki  hamma  sohada  inson  shaxsi  faoliyat  ko’rsatar  ekan,  har  bir 
sohada  ishni  samarali  tashkil  etish,  inson  xulq-atvorini  turli  vaziyatlarda  boshqarish  uchun 
inson  psixologiyasini,  shaxslararo  munosabatlar  psixologiyasini,  odamlarning  turli 
vaziyatlardagi  xulq-atvor  normalarini  bilish,  texnikaning  inson  qobiliyatlariga  mos  tarzda 
yaratish va ikkinchi tomondan, tafakkur va harakatlarni texnologik normalarga ko’ra tarbiyalash 
va moslashtirish muhimdir. Shuning uchun hozirgi davr mutaxassislari psixologik bilimlardan 
boxabar bo’lishlari lozimdir.
 
Quyida,  ya’ni  2-rasmda psixologiyaning boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi zamonaviy 
ketma-ketligi tartib bilan yoritilgan. Fan sifatida psixologiya avvalo, “ijtimoiy gumanitar”, so’ngra 
“tabiiy,  aniq  va  texnika”  va  eng oxirida “iqtisodiyot” blokidan o’rin olgan bir qator fanlar bilan 
uzviy bog’liq bo’lib, bu tom ma’noda uning jamiyatda amaliy ahamiyati ortib borayotganligidan 
darak beradi.  
Psixologiyaning  300dan  ortiq  tarmoqlari  fan  sifatida  rivojlanayotganligi  hozirgi  kunda 
uning fanlar tizimida yanada mustahkamlanayotganligidan dalolat beradi. 
Demak,  psixolog  diplomiga  ega  bo’lgan  mutaxassis  o’z  iqtidori  va  qiziqishlari,  oliy 
maktabda olgan ta’limiga ko’ra u yoki bu turdagi psixolog ixtisosini egallashi mumkin. Quyida 
Amerika  Qo’shma  Shtatlari  (AQSH)  va  Rossiya  Federasiyasi  (RF)da  tayyorlanadigan 
ixtisosliklar  ro’yxatini  keltiramiz,  vaholangki,  ular  xalq  ho’jaligining  turli  tarmoqlarida  mehnat 
qilishlari va o’z bilimlarini joriy etishlari mumkin.
 
1-jadvaldan  ko’rinib  turibdiki,  Amerikada  ham,  Rossiyada  ham  deyarli  bir  xil 
psixologiyaning  tarmoqlari  mavjud va ular o’sha jamiyatning muammolaridagi umumiylikdan 
kelib chiqadi. 
 
                                                 
4
Karimov I.A.
 Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir / “Fidokor” gazetasi, 2000 yil, 8 
iyun 

---

 
16