Vazirligi urganch davlat unversiteti

N
 
 
 

 
 
 
 
 
 
K 
 
 
 
 
 
P
1

 
 
 
 
 
 
 
P
2
 
 A
1

 
 
 
 
 
 
 
 
A
1
 
 
 
 

B
1
 
 
 
 
 
 
B
1
 
 
 
 
 
 
 

S 
17 – rasm 
18-rasm. 
18/19-rasmlar. Magnit maydonida yorug’likning ikkilanib sinishi.
 

---

19-rasm.
Kotton – Muton doimiysi C
k-m 
quyidagicha aniqlanadi. 
2
0
H
M
K
nH
n
n
C



(13) 
n-moddaning sindirish ko’rsatkichi, H-magnit maydon kuchlanganligi. C
k-m
o’rniga 
ko’pincha C

ishlatiladi. 
2
0
k
M
K
H
n
n
n
C
C







(14) 
Kotton-Muton 
hodisasi Kerr samarasining kelib chiqishiga o’xshatib 
tushuntiriladi.Bu hodisani suyuqliklarda kuzatish uchun magnit maydon 
kuchlanganligi 10
2
A\M chegarasida bo’lishi kerak.
⦋
4
⦌
20-rasm. Kotton-Muton effekti. 
[ 4 ]. D.V.Suvuxin.“Optika“.M.Nauka, 1960. 

---

XULOSA 
1.
Demak, kristallarda yorug’lik tarqalishida bo’ladigan asosiy optikaviy 
hodisa bu nurning ikkilanib sinishi, ya’ni kristalga tushgan yorug’likning 
sinishi natijasida ikkiga ajralishidir. Kristall dielektriklar optik anizatrop 
bo’lishi kerak shunda ulardan yorug’lik o’tganida yorug’likning optik 
xossalari kristalning yo’nalishiga bog’liq bo’ladi buning natijasida 
yorug’likning ikkilanib sinishi deb nom olgan xodisa ro’y beradi. Bu hodisa 
island shpati uchun 1670-yilda Erazm Bartolomin tomonidan kuzatilgan 
2.
Elektr maydonida yorug’likning ikkilanib sinishini Kerr hodisasi yordamida 
tushuntirsa bo’ladi. Bunda Kerr hodisasini nazariy jihatdan bayon etish 
uchun ancha oddiy bo’lgan sharoitlarda dastlab qattiq jism va suyuqliklarda 
keyinchalik gazlarda kuzatilgan, qattiq jism va suyuqliklarda bu effekt ancha 
kuchli bo’lgan. Shu bilan birga Kerr hodisasi keyingi yillarda nihoyatda 
muhim ilmiy va ilmiy-texnik sohalarda tadbiq etilgan; bular Kerr 
hodisasining amalda inersiyasiz yuz berishiga, ya’ni tashqi maydonning juda 
tez bo’ladigan o’zgarishlari orqasidan borishiga asoslangan. Shunday qilib 
elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasi nazariy tomondan 
ham, amaliy tomondan ham juda muhim va qiziqarli hodisalar jumlasiga 
kiritsak bo’ladi. 
3.
Shu bilan birga Kerr hodisasining tabiatini tadbiq etish uchun elektr 
maydonida nurning ikkiga ajralib sinish hodisasining paydo bo’lishiga yoki 
yo’qolishiga sabab bo’ladigan propesslarning davom etish vaqti to’g’risidagi 
masalaning hal etilishi muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Bu borada ko’plab 
tajribalar o’tkazilgan. Dastlab Abragam bilan Lemuan o’lchab ko’rganlar 
keyinchalik bu ish 1939-yilgacha bir necha marta takrorlangan. Bu 
ishlarning hammasida izlanayotgan vaqtni qoniqarli aniqlikda o’lchab 
bo’lmagan. Kerr hodisasining davom etish vaqti lazer yorug’ligining kuchli 
va qisqa impulslari ishlatilganda miqdor jihatidan aniqlangan. 
4.
Kerr samarasini hosil bo’lish va yo’qolish vaqti 10
-10 
s ga teng bo’lib, bu 
vaqt molekulalarning qayta oriyentasiyalanish vaqti bilan bir xil tartibga ega. 
Fazalar farqi 

= 

2 ga teng bo’lganda, Kerr katagini (yacheykasini) 
quyidagi hollarda qo’llash mumkin, juda tez ta’sir etuvchi, ya’ni inersiyasiz 

---

zatvor sifatida, tovushli kino va televideniyada chastotasi katta bo’lgan 
yorug’likni modulyasiyalash uchun va h.k. Huddi shuningdek lazerlar 
texnologiyasida ulkan impulslarni generasiyalashda Kerr samarasidan 
foydalanish mumkin. Biz doimiy elektr maydoni ta’siri ostida yorug’likning 
ikkiga ajralib sinishining yuzaga kelishini ko’rib o’tdik. Bunday hodisa 
o’zgaruvchan maydon va yorug’lik maydonida ham kuzatiladi.
5.
Magnit maydonida ham elektr maydonida nurning ikkiga ajralib sinishiga 
o’xshab sun’iy anizotropiya yuzaga keltirish mumkin ekan. Magnit 
maydonida yorug’likning ikkiga ajralib sinish hodisasini Kotton – Muton 
hodisasi orqali tushintirsa bo’lar ekan. Bu hodisa ham Kerr hodisasiga 
o’xshash ekan.Bu hodisani mohiyati shundan iboratki, magnitning ikki 
qutblari o’rtasiga izotrop suyuqlikni joylashtirsak, magnit maydoni ta’siri 
ostida izotrop jism bir o’qli kristall hossasiga ega bo’ladi va bu jismning 
optik o’qi magnit maydon yo’nalishiga parallel bo’ladi. Bu holda ham 
yorug’lik ikkiga ajralib sinadi. 
6.
Hozirgi vaqtda fan va texnikada qutblangan yorug’lik hosil qilish uchun 
ikkilanib sindiruvchi kristallardan tayyorlangan qutblantiruvchi prizmalar 
qo’llaniladi.