|
10-afsona. Suitsidal urinish chog’idagi barcha hatti - harakatlar o’ylanmagan, impulsiv va xech qanday rejaga asoslanmagan bo’ladi.
Har doim ham bunday emas. Hayotni tark etishni istaganlarning ko’pchiligi o’z hatti-harakatlarini oldindan rejalashtiradilar.
11-afsona. Inson o’z joniga yaxshi kayfiyatda bo’la turib vaziyat taqazo etgani uchun ham qasd qilish mumkin.
Yaxshi kayfiyat bilan hayotdan ketmaydilar, bunga odatda kuchli depressiv holat sababchi bo’ladi.
12-afsona. Suitsid va alkogolizm, narkomaniya, taksokamaniya o’rtasida sezilarli aloqa mavjud emas.
Alkogol, narkotik va toksik moddalarga tobelik suitsid faktorlaridan hisoblanadi. Depressiv kayfiyatdagi insonlar ko’pincha aynan shu moddalar yordamida qalb og’riqlaridan xalos bo’lish haqida o’ylaydilar. Bu esa o’z navbatida impul’siv xulqni keltirib chiqarishi mumkin, chunki bu moddalar tanqidiy fikralsh va idrok etish qobiliyatiga zarar etkazadi.
13-afsona. Suitsid kam uchraydigan holat.
Shimoliy Amerikada suitsid aholi o’limi sabablarining o’ndan birini tashkil etadi. O’lim haqida Shimoliy Amerika Qo’shma Shtatlari fiiqarolarini yarmidan ko’prog’i o’ylab ko’rgan. Suitsidal urinishni har 250 odamdan biri sodir etadi. Bu raqamlar yanada ko’proq bo’lishi mumkin, chunki ba’zi suiqasdlar baxtsiz xodisa sifatida qayd etiladi.
14-afsona. Agar inson o’limga qaror qilgan bo’lsa, uni to’xtatib bo’lmaydi.
O’z joniga qasd qilishni o’ylagan insonlarning ko’pchiligi hayot va o’lim orasida bo’ladilar. Yordam so’rab mutaxassisga murojat etish ular fikrining ambivalentligi va boshqa yo’l topishdan umidvor ekanliklari haqida xabar beradi.
Suitsident bilan birinchi uchrashuvda psixoterapevt quyidagilar amalga oshirish talab etiladi:
suitsident bilan empatik aloqani o’rnatish
xali hammasi yaxshi bo’lib ketishiga umid uyg’otish
yaqin kelajak va xozirgi vaqt uchun suitsidal xavfni baholash imkonini beruvchi ma’lumotlami suitsidentdan olish.
Nima sababdan o’z joningizga qasd qilmoqchisiz degan savolga suitsidentlar odatda quyidagicha javob beradilar:
hayotim mazmunsiz, hayot menga xech narsa bera olmaydi
men boshqa yashay olmayman, men hech qachon baxtli bo’la olmayman
bu azoblarga chek qo’yishning yagona yo’li
мен учун ортиқча юкман
Molsbergning fikricha suitsidal xavfni quyidagi komponentlarga asoslanib baholash kerak:
Avvalgi suitsidal urinish;
Suitsidal xavf;
3. Suitsidentni stress ayniqsa yo’qotishga nisbatan avvalgi reaktsiyalari;
Suitsidentni hayotga xavf soluvchi uch affektga nisbatan munosabati- yolg’izlik, o’zidan nafratlanish, jaxl;
Tashqi qo’llab-quvvatlash resurslari xarakteri va ularga turlicha baho;
O’lim haqidagi fantaziyalar emotsionalligini baholash;
Suitsidentning o’z fikrlariga tanqidiy munosabatda bo’la olish qobiliyatini baholash.
Yuqorida keltirilgan dalillarga tayangan holda xulosa qilsak, suitsid o’limga olib keluvchi anglangan holda o’z-o’ziga zarar etkazishdir.
Suitsid faqat insonlarga xos hatti-harakat bo’lib, suitsidga qo’l uruvchi insonlar odatda kuchli qalb og’rig’ini his qiladilar, stress holatida bo’ladilar. Shuningdek, o’z muammolarini hal qila olishga ko’zlari etmaydi. Ular ko’pincha psixik kasallik bilan og’rigan emotsional buzilishlarni va depressiyani boshdan kechiradilar. Kelajakka umidsiz boqadilar.
Statistik ma’lumotlarga qaraganda: so’nggi 20 yil ichida yoshlar o’rtasidagi suitsidal holatlar ikki barobar ortib ketdi. 14 yoshdan 24 yoshgacha bo’lganlarning 30%ida suitsid haqidagi fikrlar bo’ladi, 6% yigitlar va 10% qizlar suitsidni amalga oshiradilar. Suitsidni amalga oshiruvchilarning 90%i - psixologik og’ir ahvolda bo’ladilar, qolgan 10%ida esa hech qanday o’zgarishlar kuzatilmaydi. Ba’zi mutaxassislarning fikricha, suitsidni amalga oshirgan o’smirlarning 10%ning maqsadi hayotini yakunlash, 90% maqsadi esa o’ziga e’tiborni jalb etishdir. Davlat statistikasi bergan ma’lumotlarga ko’ra notabiiy o’lgan bola va o’smiralrning 12.7% suitsid tufayli olamdan o’tgan.
Suitsidal xulq - bu suitsidal faollikni namoyishi - bularga fikrlar, gaplar hatti-harakatlar kiradi. Suitsidal xulq normada, shuningdek, psixopatiya va xarakter aktsentuatsiyalarida uchraydi.
Suitsidal xulqni o’rganganda quyidagi tiplarni ajratib ko’rsatish mumkin:
Demonstrativ xulqda suitsid tomirlarni kesish zaharli bo’lmagan dorilar bilan zaharlanish, o’zini osishga yolg’on harakat qilishda namoyon bo’ladi.
Affektiv suitsidal xulq - bunda o’zini osish, toksik va tez ta’sir etuvchi preparatlar bilan zaharlanish holatlari kuzatiladi.
Haqiqiy suitsidal xulqda ko’pincha kishi o’z joniga o’zini osish bilan qasd qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
